Η Μεγάλη Πέμπτη στο Γομάτι Χαλκιδικής (Ιερομόναχος Αναστάσιος, Αγιορείτης)

Το πρωί της Αγίας και Μεγάλης Πέμπτης η Θεία Λειτουργία του Μυστικού Δείπνου, με το Ευαγγέλιο της Παράδοσης του Μυστηρίου και τον ωραιότατο ύμνο «Του Δείπνου Σου του μυστικού», αντί για το χερουβικό και το κοινωνικό της μεγάλης Θείας Λειτουργίας του Αγίου Βασιλείου. Μεγάλη η συμμετοχή νέων, νεανίδων και περισσότερο των ανδρών, οι οποίοι και μεταλαμβάνουν των αχράντων μυστηρίων, αφού έχουν νηστέψει τις προηγούμενες μέρες. Αυτοί που θα κοινωνήσουν δεν τρώνε λάδι τρεις μέρες, αλλά ούτε και ελιές, παλιές παραδόσεις ευσέβειας και φόβου Θεού και προετοιμασίας.

Από τα πρόσφορα, που υψώνει ο ιερέας στην Προσκομιδή, βγάζει υψώματα, δηλαδή ένα μικρό τεμάχιο άρτου με το ΙΣΧΣ ΝΙΚΑ για κάθε σπίτι. Μετά την Θεία Λειτουργία τα κορίτσια με στολισμένα πανέρια μοιράζουν τα υψώματα στα νοικοκυριά του χωριού, σαν ευλογία. Παίρνουν ως φιλοδώρημα κόκκινα αυγά και χρήματα υπέρ της εκκλησίας. Το ύψωμα το τρώγουν νηστικοί τη Μεγάλη Παρασκευή μετά την Αποκαθήλωση, αφού πρώτα χαιρετίσουν τον Επιτάφιο. Τα παλιά τα χρόνια με ένα μαντικάπι άνοιγαν μία εσοχή στην κάσα της πόρτας και εκεί μέσα έβαζαν το και το έκλειναν πάλι με ένα ξύλο, φυλακτήριο του σπιτιού όλο το χρόνο από κάθε κακό και πειρασμό.

Οι νοικοκυρές τη Μεγάλη Πέμπτη έχουν δύσκολη μέρα· θα ασχοληθούν με όλες τις δουλειές για την προετοιμασία του Πάσχα. Πρώτη τους δουλειά είναι να βάλουν στην εξώπορτα μία κόκκινη κορδέλα ή ένα κόκκινο ρούχο, πλεχτή φανέλα ή φλοκάτη, συμβολισμό για τη θυσία του Χριστού· ετοιμάζουν τη βαφή για τα κόκκινα αυγά και μ’ αυτήν κάνουν τρεις κόκκινους σταυρούς στην πόρτα του σπιτιού και στα μέτωπα όλων των μελών της οικογενείας· βάφουν τα κόκκινα αυτά και το πρώτο θα το βάλουν στο Εικονοστάσι· με τη μαγιά από ρεβύθια που ετοιμάζουν από τη Μεγάλη Τετάρτη, φτιάχνουν σήμερα το μεγάλο κλίκι, το ψωμί της Αναστάσεως, το λεγόμενο εφτάζυμο, που έχει απάνω του ένα μεγάλο σταυρό. Θα κοπεί τη νύχτα μετά την Θεία Λειτουργία του Πάσχα.

Φτιάχνουν και άλλα κλίκια στολισμένα με την ίδια τους τη ζύμη μέ σταφύλια και άλλα στολίδια. Φτιάχνουν και μικρότερα για την Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο, που τα ψήνουν σε ταψιά αλειμμένα με κερί και λίγο αλεύρι, και όχι με λάδι, για την αυστηρή νηστεία των δύο αγίων ημερών. Αυτά έχουν επάνω τους για πλουμίδια μικρές σφραγίδες με δικέφαλους αετούς και άλλα στολίδια. Εφτάζυμο ψωμί με στολίδια κάνουν και για τους κουμπάρους τους, που θα το πάνε ανήμερα το Πάσχα μαζί με φαγητό, κρέας γεμιστό με σύβραση και μια κανάτα κρασί. Φτιάχνουν, επίσης, τα τσουρέκια και τα γλυκίσματα, τις καρυδόπιτες κ.ά., που θα τα ψήσουν στους παραδοσιακούς φούρνους στις αυλές των σπιτιών.

Το βράδυ τελείται η μεγάλη αγρυπνία των Παθών του Κυρίου με τα «Δώδεκα Ευαγγέλια» και τους υπέροχους ύμνους «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου», «Διά ξύλου ο Αδάμ Παραδείσου γέγονεν άποικος» και το «Εξηγόρασας εκ της κατάρας του νόμου». Μετά το Πέμπτο Ευαγγέλιο γίνεται η Έξοδος του Εσταυρωμένου για να προσκυνήσουν οι πιστοί με κάθε κατάνυξη, ευλάβεια και Τάξη.

Στον Εσταυρωμένο Κύριο προσφέρουν στεφάνια και ανθοδέσμες· άλλα απ’ αυτά θα κρεμασθούν στις κεραίες του σταυρού και θα άλλα θα δεθούν με κορδέλες στα Πόδια του Χριστού.

Η ακολουθία διαρκεί μέχρι το μεσονύχτιο. Μετά την απόλυση δέν φεύγουν· παραμένουν πολλοί, όλο το βράδυ για να ξενυχτίσουν τον Εσταυρωμένο Δεσπότη Χριστό. Με μεγάλη συγκίνηση και δέος παραμένουν εμπρός Του, άλλοι συλλογιζόμενοι, άλλοι προσευχόμενοι και άλλοι ευχόμενοι. Ψάλλουν και τα παραδοσιακά μοιρολόγια:

Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα.

Σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται.

Σήμερον έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι,

οι άνομοι και τα σκυλιά κ’ οι τρεις καταραμένοι.

Για να σταυρώσουν το Χριστό, τον πάντων Βασιλέα.

Σα κλέφτη τον επιάσανε και σαν ληστή τον πάνε

και στου Πιλάτου τας αυλάς εκεί τον τυραννάνε.

Χαλκιά, χαλκιά, φτιάξε καρφιά, φτιάξε τρία περόνια,

κι’ εκείνος ο Παράνομος πιάνει και κάνει πέντε.

Συ, Φαραώ, που τα ‘κανες, πρέπει να μας διδάξεις.

Βάλτε τα δυό στα πόδια του, τ’ άλλα τα δυό στα χέρια,

Το πέμπτο το φαρμακερό βάλτε το στην καρδιά του,

να τρέξει αίμα και νερό, να λιγωθεί η ψυχή του.

Η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της

τας προσευχάς της για τον μονογενή της.

Σώνουν, Κυρά, οι προσευχές, σώνουν και οι μετάνοιες,

τον Γιό σου τον επιάσανε και σαν ληστή τον πάνε.

Σαν τ’ άκουσε η Παναγιά έπεσε κι ελιγώθη

σταμνί νερό της ρίξανε δύο κανάτια μόσχο

και άλλα με ροδόσταμο για να τη συνεφέρουν.

Και σαν της ήρθε λογισμός και σαν της ήρθε ο νους της,

ζητεί μαχαίρι να σφαγεί, φωτιά να πάει να πέσει

ζητεί γκρεμόν να γκρεμιστεί για τον μονογενή της.

Η Μάρθα, η Μαγδαληνή και του Ιακώβου η μάνα

επήγανε όλες μαζί οι τέσσερες αντάμα.

Σαν πήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι,

το μονοπάτι έβγαλε στου Αϊ-Γιαννιοΰ την πόρτα.

Κοιτά ζερβά, κοιτά δεξιά, βλέπει τον Άϊ-Γιάννη.

Άγιε μου Γιάννη φίλτατε, απόστολε του Γιου μου,

μην είδες τον υιόκα μου και σε διδάσκαλό σου.

Δεν έχω στόμα να στο πω, μάτια να τον κοιτάξω

δεν έχω χειροπάλαμο για να σου τόνε δείξω.

Βλέπεις εκείνον τον γυμνό, τον καταφρονεμένο,

όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο,

όπου φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι;

Εκείνος είναι ο Γιόκα σου και με διδάσκαλός μου.

Δεν με ακούς παιδάκι δεν με ακούς παιδί μου.

Σώπα, μανούλα μου γλυκιά, και μη θρηνείς και κλέγεις

μόνον το Μέγα Σάββατο κοντά στο μεσονύχτι,

που θα λαλήσει πετεινός και θα κτυπούν καμπάνες,

τότε και συ, μανούλα μου, θα ‘χεις χαρές μεγάλες.

Καλή Ανάσταση!

Κείμενο και ζωγραφιές από το βιβλίο του Ιερομονάχου Αναστασίου, «Από το Σεπτέμβριο ως τον Αύγουστο, Εορτές και πανηγύρεις στο Γομάτι», των εκδόσεων Ερμηνεία.