Ορθόδοξη πίστηΣυναξαριακές Μορφές

Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ (2)

4 Απριλίου 2009

Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ (2)

panagia12

Είναι κοντάκιο – ύμνος. Κατά το σύστημα της συνθέσεως του ποιητικού αυτού είδους περιλαμβάνει το προοίμιο, τον πρόλογο δηλαδή, «Το προσταχθέν μυστικώς…», και 24 οίκους, που έχουν αλφαβητική ακροστιχίδα. Η ιδιορρυθμία του σε σύγκριση προς τα άλλα κοντάκια συνίσταται στα δύο αυτόμελα που ακολουθούν οι οίκοι του. Οι περιττοί οίκοι ( αυτοί που αρχίζουν από τα στοιχεία Α, Γ, Ε, Η κλπ.) έχουν ως αυτόμελο, τροπάριο δηλαδή βάσει του οποίου συντέθηκαν, τον πρώτο οίκο («Άγγελος πρωτοστάτης…»)· χαρακτηριστικό τους είναι οι έξι διπλές αποστροφές προς την Παναγία, που αρχίζουν με το «Χαίρε» και που έδωσαν το λαϊκό όνομα στον ύμνο: «Χαιρετισμοί». Επωδό (εφύμνιο) έχουν το «Χαίρε νύμφη ανύμφευτε» που είναι το εφύμνιο του προοιμίου. Οι άρτιοι οίκοι ( που αρχίζουν από τα στοιχεία Β, Δ, Ζ, Θ κλπ.) έχουν συντεθεί με βάση, είναι δηλαδή προσόμοια, του δεύτερου οίκου, «Βλέπουσα η αγία…», και έχουν εφύμνιο το αλληλούϊα.

Θέμα του κοντακίου του Ακαθίστου είναι το μυστήριο της σαρκώσεως του Χριστού, με κύριο τόνο την απαρχή της σωτηρίας, στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Σ’ αυτόν αναφέρονται το προοίμιο, που αποτελεί περίληψη του περιεχόμενου του ύμνου, και οι τέσσερεις πρώτοι οίκοι. Τα δεκατρία «Χαίρε», που κατακλείουν τους περιττούς οίκους, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια επέκταση και ποιητική αναδίπλωση και επεξεργασία του αγγελικού ασπασμού «Χαίρε, κεχαριτωμένη». Ο πρωτοστάτης άγγελος, ο Γαβριήλ, έρχεται και φέρει το θεϊκό μήνυμα, το «Χαίρε», στην Θεοτόκο (Α)· εκείνη απορεί για τον παράδοξο τρόπο της συλλήψεως (Β)· ο Γαβριήλ της επεξηγεί την απόρρητη βουλή του Θεού (Γ) και η δύναμη του Υψίστου επισκιάζει την απειρόγαμο παρθένο και συλλαμβάνει τον Υιό του Θεού (Δ). Η Θεοτόκος επισκέπτεται την συγγενή της Ελισάβετ, τη μέλλουσα μητέρα του Προδρόμου, και ανταλλάσσουν προφητικούς λόγους (Ε). Ο Ιωσήφ, ο μνηστήρας της Παρθένου, ταράσσεται από τη ζάλη των αμφιβόλων λογισμών, αλλά πληροφορείται από τον άγγελο το μυστήριο της συλλήψεως (Ζ). Ο Χριστός γεννιέται και οι ποιμένες προσκυνούν τον αμνό του Θεού (Η). Ο θεοδρόμος αστέρας δείχνει το δρόμο στους μάγους της Ανατολής (Θ), αυτοί τον προσκυνούν (Ι) και από άλλο δρόμο αναχωρούν για τη Βαβυλώνα, οι θεοφόροι κήρυκες (Κ). Στην Αίγυπτο ο φυγάδας Κύριος συντρίβει τα είδωλα και με το φωτισμό της αλήθειας δείχνει το σκοτάδι του ψεύδους (Λ). Και ο Συμεών δέχεται στην αγκαλιά του ως βρέφος τεσσαρακονθήμερο τον τέλειο Θεό και λαμβάνει την ποθητή απόλυση (Μ).

Εδώ τελειώνει το πρώτο μισό μέρος του ύμνου, το ιστορικό, που περιλαμβάνει τους 12 πρώτους οίκους, από το Α ως το Μ. Οι υπόλοιποι από το Ν ως το Ω, αποτελούν μια θεολογική – θεωρητική επεξεργασία του μυστηρίου της σαρκώσεως. Η νέα κτίση, που δημιουργεί ο Λόγος του Θεού με τη σάρκωσή Του, δοξολογεί τον δημιουργό (Ν). Ο παράξενος – ο «ξένος» – τόκος προτρέπει τους ανθρώπους να ξενωθούν από τον κόσμο και να μεταθέσουν τον νού τους στον ουρανό (Ξ). Όλος ήταν στη γη ο δοξολογούμενος Λόγος, αλλά και από τον ουρανό δεν απουσίαζε (Ο). Οι άγγελοι θαύμασαν το έργο της ενανθρωπήσεως και την κοινωνία του Θεού και των ανθρώπων (Π). Οι σοφοί και οι ρήτορες του κόσμου έμειναν άφωνοι, μη μπορώντας να εξηγήσουν το μυστήριο του παρθενικού τόκου (Ρ). Ο ποιμήν – Θεός, γίνεται πρόβατο – άνθρωπος θέλοντας να σώσει τον κόσμο (Σ). Η Παρθένος γίνεται φυλακτήριο τείχος των παρθένων και όλων των πιστών (Τ). Κανείς ύμνος δεν μπορεί να πληρώσει τον φόρο του χρέους στον σαρκωθέντα Βασιλέα (Υ). Η Θεοτόκος είναι η φωτοδόχος λαμπάδα, που μας καθοδηγεί στη γνώση του Θεού (Φ). Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο για να του δώσει χάρη και συγχώρηση (Χ). Η δοξολογία προς τον Υιό συνδέεται και πρό την ανύμνηση του έμψυχου ναού Του, της Θεοτόκου (Ψ). Και ο ύμνος τελειώνει με μια θαυμάσια αποστροφή πρός την Παρθένο «Ω πανύμνητε μήτερ…».

Στο στόμα του αγγέλου, της Ελισάβετ, των ποιμένων, των μάγων και των Αιγυπτίων στο πρώτο μέρος και των πιστών στο δεύτερο μπαίνουν οι 144 θαυμάσιες ποιητικές αποστροφές και τα εγκώμια της Θεοτόκου με τις τόσο επιτυχημένες αντιθέσεις και τις ωραίες θεολογικές εικόνες.

Παλαιότερα ο ύμνος ψαλλόταν. Σήμερα ψάλλεται μόνο το προοίμιο. Οι οίκοι απαγγέλλονται σήμερα εμμελώς από τον ιερέα στο μέσο του ναού, δηλ. στη θέση που παλιότερα βρισκόταν ό άμβωνας, από τον οποίον στην αρχή ψαλλόταν το κοντάκιο. Ο λαός επαναλαμβάνει στο τέλος κάθε οίκου το εφύμνιο – την επωδό – «Χαίρε νύμφη ανύμφευτε» στους περιττούς οίκους· « Αλληλούϊα» στους άρτιους.

Όταν ο Ακάθιστος συνδέθηκε με τα ιστορικά γεγονότα, που αναφέραμε, τότε συνετέθη νέο ειδικό προοίμιο, γεμάτο δοξολογία και ικεσία, το τόσο γνωστό «Τη υπερμάχω». Στην υπέρμαχο στρατηγό, η πόλη της Θεοτόκου, που λυτρώθηκε χάρη σ’ αυτήν από τα δεινά, αναγράφει τα νικητήρια και παρακαλεί αυτήν που έχει την ακαταμάχητη δύναμη να την ελευθερώνει από τους ποικίλους κινδύνους για να την δοξολογεί κράζοντας το: «Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε».

( Ι. Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Λογική Λατρεία σ. 63-71).