«Φυσιολόγος»

του Αγίου Επιφανίου Αρχιεπισκόπου Κύπρου

Το έργο «Φυσιολόγος» είναι μια διδασκαλία για τη φύση και το έργο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, καθώς και για τα καθήκοντα των χριστιανών. Ο ιερός Πατέρας βλέπει να συμβολίζονται όλα αυτά στις μορφές και στις συνήθειες διαφόρων ζώων. Δίνουμε παρακάτω μερικά αποσπάσματα σε μετάφραση.

Το Λιοντάρι

Όταν περπατάει στο δάσος κι οσφραίνεται από μακριά κυνηγό, σκεπάζει με την ουρά του τ’ αχνάρια του,… για να μην το ακολουθήσουν οι άνθρωποι και βρούνε τη φωλιά του και το πιάσουν.

Ερμηνεία

Έτσι κι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, ο νοερός λέων από τη φυλή του Ιούδα, σταλμένος από τον Πατέρα στον κόσμο, σκέπασε τα νοερά αχνάρια του, δηλαδή τη θεότητα. Και τα σκέπασε παίρνοντας σαν φόρεμα σάρκα. Κατά τον Ευαγγελιστή: «Και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν». Και θωρώντας τον τα άυλα πνεύματα, αναρωτιόνταν: «Τίς έστιν ούτος ο βασιλεύς της δόξης;» Το δε Άγιο Πνεύμα λέγει: «Κύριος των Δυνάμεων, αυτός έστιν ο βασιλεύς της δόξης».

Άλλη Ερμηνεία

Το ίδιο κι εσύ, λογικέ άνθρωπε, σαν κάνεις ελεημοσύνη, ας μη γνωρίζει η αριστερά σου το έργο της δεξιάς, μη βρει τ’ αχνάρια των αγαθών σου έργων ο διάβολος και σε, ξεστρατίσει στα πονηρά.

Ο Αετός

Ο αετός είναι ο βασιλιάς των ορνέων. Και λέγεται αετός, γιατί ζει πολλά έτη, ίσαμε εκατό. Σαν γεράσει, καμπουριάζει το ράμφος του, θολώνουνε τα μάτια του και δεν μπορεί πια να φάει και να δει. Τότε ανεβαίνει σε μεγάλο ύψος και χυμάει πάνω σε κανένα μυτερό βράχο για να ισιώσει το ράμφος του. Ύστερα λούζεται σε καμιά κρύα λίμνη και κάθεται και λιάζεται. Έτσι πέφτουν τα λέπια από τα μάτια του και ξανανιώνει.

Ερμηνεία

Κι εσύ, λογικέ άνθρωπε, σαν αμαρτήσεις πολύ, ανέβα σε ύψος, με το οποίο σημαίνεται η συναίσθηση, και ρίξου με ορμή πάνω στο βράχο, στην ορθόδοξη πίστη. Κλάψε το πλήθος των αμαρτιών σου και λούσου στη λίμνη των δακρύων σου και πυρώσου στις αχτίδες του Αγίου Πνεύματος. Τίναξε από πάνω σου τα λέπια της αμαρτίας και «ανακαινισθήσεται ως αετού η νεότης σου».

Ο Πελεκάνος

Ο πελεκάνος είναι το πιο φιλότεκνο πουλί. Η θηλύκια κάθεται μέσα στη φωλιά και φυλάγει τα μικρά της. Και θέλοντας να τ’ ασπάζεται ολοένα, τα πληγώνει και ψοφάνε. Κι ύστερα από τρεις μέρες φτάνει τ’ αρσενικό, και βρίσκοντας τα μικρά του ψόφια, του σπαράζεται η καρδιά. Κι από τη πολλή τη θλίψη τσιμπάει τα πλευρά του κι από το αίμα που ρέει πάνω στα μικρά του εκείνα ζωοποιούνται.

Ερμηνεία

Tο ίδιο και στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, λόγχη άνοιξε την πλευρά του και ευθύς βγήκε αίμα και νερό. Κι έσταξε αυτό το αίμα πάνω στους πεθαμένους νεοσσούς, στον Αδάμ και στην Εύα και στους άλλους προφήτες και σ’ όλους τους παλαιούς αγίους και φώτισε την οικουμένη και τους ζωοποίησε με την τριήμερη ταφή και την ανάστασή του. Αυτό και είπε μέσω του Προφήτη; «Ωμοιώθην πελεκάνι ερημικώ».

Η Πέρδικα

Η πέρδικα είναι πολύτεκνη. Η θηλυκιά, σαν έρθει η ώρα της, γεννάει καθημερινά. Και δεν της φτάνουνε της κοιλίας της τ’ αυγά, μα πάει και κλέβει κι απ’ άλλες πέρδικες και τα φέρνει στη φωλιά της.

Ερμηνεία

Κι εσύ, λοιπόν, λογικέ άνθρωπε, σαν κάνεις πολλές ελεημοσύνες, να μη σου αρκέσουν, μα τρέχα και σ΄ άλλες εντολές και μάζωξε πολύ πλούτο στη φωλιά σου.

Το Παγώνι

Το παγώνι αγαπάει πολύ την τέρψη. Είναι πανέμορφο στο κορμί και στα φτερά. Σαν περπατάει, αγάλλεται για την ομορφιά του, μα σκύβει και το κεφάλι και κοιτάζει χαμηλά. Και σαν δει τα πόδια του, ξεφωνίζει άγρια, σαν να λέει πως αυτά είναι δύσμορφα μπροστά στο άλλο του σώμα.

Ερμηνεία

Kι εσύ, λογικέ άνθρωπε, βλέποντας τις αρετές σου, να τέρπεσαι και να αγάλλεσαι. Μα σαν δεις τα πόδια σου, δηλαδή τ’ αμαρτήματά σου, ξεφώνισε και κλάψε μπροστά στον Θεό και μίσησε την αμαρτία όπως το παγώνι τα πόδια του, για να φανείς άξιος μπροστά στο νυμφίο Χριστό.

Πρώτη συνήθεια του Φιδιού

Όταν γεράσει θολώνουν τα μάτια του και θέλοντας να ξανανιώσει νηστεύει σαράντα μέρες, ώσπου το σώμα του να ναρκωθεί. Και βρίσκει μια πέτρα και χουζουρεύει κάτω απ’ αυτή. Και βγάζοντας κατόπιν το κεφάλι από τη τρύπα, ξεντύνεται τα γερατειά και τέρπεται γινόμενο πάλι νέο.

Ερμηνεία

Κι εσύ, λογικέ άνθρωπε, αν θέλεις ν’ αποτινάξεις τα πνευματικά γερατειά, παίδεψε το κορμί σου περνώντας από τη στενή και τεθλιμμένη οδό, τη νηστεία. «Στενή γάρ εστίν η πύλη και τε­θλιμμένη η οδός η απάγουσα εις την βασιλείαν των ουρανών».

Δεύτερη συνήθεια του Φιδιού

Άμα φανεί στο φίδι άνθρωπος ντυμένος, το φοβίζει πολύ και φεύγει. Μα σαν φανεί γυμνός, εκείνο αναθαρρεύει.

Ερμηνεία

Κι εσύ λογικά στοχάσου, πως όταν ο πατέρας σου ο Αδάμ ήταν στο παράδεισο φορώντας τη στολή που του ύφανε ο Θεός, δεν στάθηκε μπορετό να πέσει στα βρόχια του εχθρού, αλλά έφευγε εκείνος μακριά. Κι όταν έμεινε γυμνός, έχοντας παραβεί την εντολή του Θεού, τότε ο πονηρός τον κυρίευσε.

Τρίτη συνήθεια του Φιδιού

Σαν πασχίζει άνθρωπος να το πετροβολήσει, όλο το κορμί τ’ αφήνει χωρίς να νοιάζεται και μονάχα το κεφάλι φυλάγει.

Ερμηνεία

Έτσι κι εμείς οφείλουμε σε καιρό πειρασμού, όλο το σώμα να το παραδίνουμε σε θάνατο και μονάχα το κεφάλι να φυλάμε, με το οποίο σημαίνεται ο Χριστός. Να μην τον αρνιόμαστε, όπως έκαναν κι οι άγιοι μάρτυρες. «Κεφαλή γαρ Χριστός», καθώς είναι γραμμένο.

Τέταρτη συνήθεια του Φιδιού

Όταν πάει στο ρυάκι για να πιει, το φίδι δεν έχει πάνω του το φαρμάκι, αλλά παρατώντας το στη φωλιά, πάει καθαρό εκεί, για να μη φαρμακώσει όσους πίνουν.

Ερμηνεία

Κι εμείς, τρέχοντας στο ζωηρό κι άκακο νερό που αναβρύζει μέσα στην Εκκλησία, και που είναι οι Άγιες Γραφές, δεν πρέπει νάχουμε μαζί μας το φαρμάκι της κακίας, αλλά να παρατάμε κάθε κακία κι ασέβεια και πονηρή θύμηση κι έτσι άμωμοι και καθαροί να πηγαίνουμε στην Εκκλησία του Χριστού.

Πρώτη συνήθεια του Μερμηγκιού

Πάνε με φρονιμάδα κουβαλώντας το σπυρί. Και δεν λένε σ’ εκείνα που το κουβαλάνε, δώστε μας, ούτε τ’ αρπάζουν, αλλά το καθένα πάει για λογαριασμό του να μαζέψει.

Ερμηνεία

Αυτά θα τα βρεις στις φρόνιμες και τις μωρές παρθένες να ταιριάζουνε.

Δεύτερη συνήθεια του Μερμηγκιού

Όταν θησαυρίσει τα σπυριά στη φωλιά, τα κόβει στα δυό, για να μη σαπίσουνε με το χειμώνα και πεθάνει από τη πεινά. Έχει μεγάλη αίσθηση, και καταλαβαίνει αν θα πέσει ζέστη ή βροχή. Και σαν βλέπεις το μερμήγκι να πηγαίνει στη φωλιά του το στάρι, κατάλαβε πως έρχεται χειμώνας. Κι όταν βλέπεις να το βγάζει, γνώριζε πως θάναι καλοκαιριά.

Ερμηνεία

Κι εσύ, λοιπόν, άνθρωπε, τα λόγια της Παλαιάς Διαθήκης να τα ξεχωρίζεις από τα πνευματικά νοήματα. «Το γαρ γράμμα αποκτείνει. «Ο νόμος πνευματικός έστιν». Ο ίδιος ο Παύλος το λέγει. Έτσι και τότε, μην προσέχοντας οι Ιουδαίοι τον Νόμο, πέθαναν από πείνα.

Η Αλεπού

Η αλεπού είναι ζώο πολυμήχανο. Σαν πεινάσει και δεν βρίσκει τι να φάει, πάει σε ζεστούς τόπους, πέφτει ανάσκελα, κρατάει, την ανάσα της και κάνει την ψόφια. Και σαν κατεβαίνουνε τα όρνεα για να την φάνε, εκείνη πηδάει και τα πιάνει.

Ερμηνεία

Το ίδιο κι ο διάβολος, θέλοντας να παγιδέψει τον άνθρωπο, τον κάνει ν’ αμελεί τη προσευχή κι εύκολα τον κυριεύει.

Η Μέλισσα

Λέγει ο Σοφός: «Μικρά εν πετεινοίς μέλισσα και αρχή γλυκισμάτων ο καρπός αυτής».

Ερμηνεία

Το ίδιο και τα θεϊκά τα έργα είναι ανεξιχνίαστα για τους ανθρώπους και θαυμαστά και υπεργήινα και γλυκύτερα από μέλι και κερί και πάνω απ’ όλα τα χτίσματα.

Ο Ξεροβάτραχος

Ο ξεροβάτραχος δέχεται και τη ζέστη του ήλιου και την παγωνιά και τις βροχές και τους άνεμους και τους χειμώνες κι όλα τα υπομένει, δίχως ν’ αποκάνει από τίποτα. Ενώ ο πράσινος δεν τα βαστάει και σαν πέσει χειμώνας κρύβεται στο πάτο των νερών. Κι όταν ξαναλάμψει ο ήλιος, βγαίνει και θερμαίνεται με ευχαρίστηση. Μα σαν γίνει πάλι ζεστός ο ήλιος, πάλι κατεβαίνει στο βυθό.

Ερμηνεία

Έτσι κι οι μοναχοί που δεν ασκούνται, δεν μπορούνε να υπομένουν πείνα, δίψα, γύμνια, εγκράτεια, χαμοπλάγιασμα. Μα όσοι ασκούνται, με πολλή χαρά νηστεύουνε κι όλα τα βαστάνε.

Μετάφρ. Χρυσοστόμου Μπαλιά