Ποιά δόξα, χρειάζονται από εμάς εκείνοι που τους δόξασε ο Θεός;

«Χθες μαρτύρων ημέρα, αλλά και σήμερον μαρτύρων ημέρα^· είθε και αεί μαρτύρων ημέραν επετελούμεν».

Έτσι αρχίζει μία ομιλία του ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Χθες ήταν ημέρα και εορτή μαρτύρων, του αγίου ιερομάρτυρα Ερμολάου και της άγιας οσιομάρτυρος Παρασκευής· αλλά και σήμερα είναι ημέρα και εορτή μάρτυρα, του αγίου και ιαματικού Παντελεήμονος. Μα ας ήταν πάντα και κάθε μέρα να είχαμε γιορτές και μνήμες αγίων Μαρτύρων.

Το Ευαγγέλιο, είναι «ρήματα ζωής αιωνίου». Σε μια κρίσιμη στιγμή, όταν τα λόγια του θείου Διδασκάλου φάνηκαν βαριά, πολλοί από τους μαθητές του έλεγαν «μεγάλα και δύσκολα λόγια είναι αυτά· ποιός μπορεί να τα σηκώσει;». Κι όχι μόνο έτσι χαρακτήρισαν τα λόγια του Ιησού Χρίστου, μα και πολλοί «δεν άντεχαν να ακούν τα λόγια και τον άφησαν κι έφυγαν». Τότε ο Ιησούς Χριστός γύρισε στους δώδεκα και τους είπε· «μήπως και σεις θέλετε να φύγετε;». Και ο Πέτρος, αυθόρμητος όπως πάντα, είπε πάλι το μεγάλο και αποκαλυπτικό λόγο·. «Σε ποιόν θα πάμε, Κύριε; Τα λόγια σου έχουν μέσα τους ζωή, είναι αλήθειες που μας μιλάνε όχι μόνο για τούτο το βίο, μα πιο πέρα για την αιώνιο ζωή, που είναι ο προορισμός του ανθρώπου. Εμείς σε ακολουθήσαμε, γιατί πιστέψαμε και καταλάβαμε πως εσύ είσαι ο Χριστός, ο απεσταλμένος του Θεού, ο υιός του ζώντος Θεού, ο Θεός ο ίδιος ανάμεσα μας».

Αυτή η ομολογία του Πέτρου για το λόγο του Θεού, για τη διδαχή του Ιησού Χριστού, είναι βασική αλήθεια της Εκκλησίας. Ο καιρός μας, αν και χαρακτηρίζεται και θεωρείται σαν αιώνας θετικός, είναι η εποχή του κενού λόγου, του λόγου δηλαδή που είναι αδειανός και χωρίς περιεχόμενο. Δεν έχει κανείς παρά να αρχίσει να ακούει και να προσέχει σε όσα λέγονται στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο ή να διαβάζει όσα γράφονται στις εφημερίδες και τα άλλα αμέτρητα έντυπα που κυκλοφορούν κάθε εβδομάδα· δεν θα διστάζαμε να πούμε ακόμα και τα λεγόμενα θρησκευτικά. Όλα είναι λόγια πολύ κοινά, πολύ φτηνά, και χωρίς ζωή. Όλα λόγια των αριθμών, των πολιτικών γεγονότων και της διπλωματικής ψευδολογίας. Δεν προκαλούν κανένα ενδιαφέρον, δεν συγκινούν και δεν αφήνουν καμιά γεύση μήτε στο μυαλό μήτε στη καρδιά· είναι απλώς λόγια ανθρώπινα.

Ο λόγος της Εκκλησίας, δηλαδή το Ευαγγέλιο είναι «ρήματα ζωής αιωνίου». Δεν είναι μια θεωρία έξω από τη ζωή και πρακτικώς αθεμελίωτη, μια χωρίς σπονδυλική στήλη λογοτεχνία και μια ρηχή ωραιολογία· είναι αποκάλυψη της θείας αλήθειας, κήρυγμα γεγονότων, κανόνας βίου, οδός και τρόπος ζωής των πιστών, ομολογία και μαρτυρία των Αγίων. Όταν ακούμε το Θεό να μας λαλεί στο Ευαγγέλιο και να μας προσκαλεί στη ζωή, συγχρόνως βλέπομε τη στρατεία των Αγίων της πίστεως, που βίωσαν το Ευαγγέλιο και έδωσαν την ομολογία και τη μαρτυρία Ιησού Χριστού. Είναι οι Απόστολοι, οι Μάρτυρες, οι Προφήτες, οι Ιεράρχες, οι Όσιοι και οι Δίκαιοι, ζωντανά παραδείγματα και, καθώς ο Μέγας Βασίλειος τους ονομάζει, «εικόνες έμψυχες», που βίωσαν το θείο λόγο και πραγμάτωσαν το κήρυγμα του Ευαγγελίου, είναι «οι καλώς τον αγώνα τελέσαντες και την πίστιν τηρήσαντες»·.

Όλους αυτούς, τους επώνυμους και τους ανώνυμους, τους γνωστούς και τους άγνωστους, τους παλαιούς και τους νεώτερους, η Εκκλησία, οδηγημένη από το άγιο Πνεύμα, τους τιμά και γιορτάζει τη μνήμη τους. Η κάθε μια ήμερα του χρόνου είναι αφιερωμένη στη μνήμη ενός ή περισσοτέρων Αγίων, ώστε έτσι όλος ο κύκλος της χρονιάς είναι μια καθιέρωση και μια προσφορά στο Θεό, σαν δοξολογία και σαν αίτηση για τα πνευματικά και υλικά αγαθά του, εκείνα που μας έδωσε και που κάθε μέρα τα χρειαζόμαστε για τη ζωή μας. Τις μνήμες των Αγίων δεν τις γιορτάζει η Εκκλησία για να τιμήσουμε και να δοξάσουμε εμείς τους Αγίους της πίστεως. Ποιά δόξα, καθώς το λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ποιά δόξα χρειάζονται από εμάς εκείνοι που τους δόξασε ο Θεός; Αλλά η Εκκλησία στις μνήμες των Άγιων υμνεί και δοξάζει το Θεό για τους ευεργέτες μας Αγίους, γιατί πραγματικά ευεργέτες μας είναι οι Άγιοι, που πρεσβεύουν για μας στο Θεό και μας διδάσκουν με το παράδειγμά τους. Κι είναι ακριβώς το τελευταίο τούτο, για το οποίο η Εκκλησία γιορτάζει και τιμά τους Αγίους της πίστεως, επειδή τους προβάλλει ενώπιον μας άξια παραδείγματα, για να τα μιμηθούμε· για να γίνουμε και μείς μάρτυρες «κατά την προαίρεση» για να ζηλέψουμε τη δόξα τους, για να θαυμάσουμε τον αγώνα τους, για να δοξάσουμε το Θεό και να τον παρακαλέσουμε να μας έχει έτοιμους, για να ομολογούμε κι εμείς τον Ιησού Χριστό «είτε διά ζωής είτε διά θανάτου».

Σήμερα λοιπόν η Εκκλησία γιορτάζει και τιμά τη μνήμη του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρα και ιαματικού Παντελεήμονα και μας καλεί, όλους που αγαπούμε το Χριστό, να υμνήσουμε με ορθόδοξη πίστη και ευσέβεια «του αναργύρου την μνήμην, του γενναίου την άθλησιν, του πιστού τας ιατρείας». Αντί για άλλο εγκώμιο στον μεγαλομάρτυρα, αξίζει να επαναλάβουμε σήμερα το εγκώμιο της Εκκλησίας, να δούμε με ποιόν πραγματικά ορθόδοξο τρόπο στην υμνολογία της σημερινής γιορτής εγκωμιάζεται ο Άγιος «εις δόξαν Θεού». Γιατί η Ιερή υμνωδία της Εκκλησίας δεν είναι μία ευκαιρία απλώς για να ψάλλουμε, επειδή πάντα είναι ευχάριστη η ψαλμωδία, αλλά είναι διδασκαλία και πνευματική οικοδομή με τη γλώσσα της ιερής ποιήσεως και της μουσικής. Εδώ ακριβώς είναι που πολλές φορές δεν προσέχουμε και νομίζουμε πως στη θεία Λατρεία της Εκκλησίας ψάλλουμε μόνο για ευχαρίστηση ενώ οι ιεροί ύμνοι είναι για να ακούμε και να διδασκόμαστε με ξεκούραστο και ευχάριστο τρόπο τις αλήθειες της πίστεως μας.

Σ’ ένα τροπάριο της ακολουθίας του αγίου Παντελεήμονα εκφράζεται όλο το νόημα της σημερινής γιορτής· η οικουμένη, δηλαδή η Εκκλησία, γιορτάζει σήμερα τους σεπτούς αγώνες του αθλητή Παντελεήμονα κι αυτό είναι μια ευκαιρία για να δοξαστεί ο ζωοδότης Χριστός, που τον ανάδειξε θερμό προστάτη μας. «Εορτάζει σήμερον η οικουμένη, τους σεπτούς αγώνας σου, Παντελεήμον αθλητά, τον Ζωοδότην δοξάζουσα τον σε προστάτην θερμόν αναδείξαντα». Αυτό που λέγαμε πιο πάνω, ότι δηλαδή η Εκκλησία, όταν τιμά τους Αγίους, δοξάζει το Θεό. Κι αυτό είναι η απάντηση σε κείνους, που κατηγορούν την Ορθοδοξία, κι αυτοί είναι οι προτεστάντες κι οι χιλιαστές, ότι τάχα γινόμαστε ειδωλολάτρες, όταν γιορτάζουμε τις μνήμες των Αγίων και ζητούμε να πρεσβεύουν για μάς στο Θεό. Όμως ο απόστολος Ιάκωβος το λέει καθαρά ότι «πολύ ισχύει δέησις δικαίου ενεργούμενη», είναι δηλαδή πολύ αποτελεσματική η δέηση και η πρεσβεία του δικαίου άνθρωπου, είτε αν αυτός βρίσκεται σε τούτο τον κόσμον είτε αν είναι στη θριαμβεύουσα Εκκλησία.

Οι Άγιοι δεν είναι θεοί, είναι φίλοι του Ιησού Χριστού, καθώς εκείνος το λέει στους Αποστόλους· «υμείς φίλοι μού έστε». Οι Άγιοι είναι όργανα και δοχεία του Αγίου Πνεύματος· το Άγιο Πνεύμα ενεργεί και εκδηλώνεται διά μέσου των Αγίων, εκείνων των πιστών της Εκκλησίας, που έχουν φρόνημα θεϊκό, όπως ακριβώς ψάλλουμε σήμερα σ’ έναν ύμνο της ακολουθίας^– «γέγονας, θεόφρον όργανον και δοχείον της ενεργείας του Πνεύματος». Έτσι δεν είναι οι Άγιοι, που με τη δική τους δύναμη κάνουν θαύματα, μα είναι πάντα ο Θεός, που μεταχειρίζεται όργανα του τους άγιους ανθρώπους, για να ενεργήσει τα θαυμαστά του· αυτό εννοεί κι ο ψαλμός, όταν λέει· «θαυμαστός ο Θεός εν τοις αγίοις αυτού». Αυτό ψάλλει και η Εκκλησία σήμερα με πολύ ποιητικά λόγια σ’ ένα τροπάριο του Έσπερινού· ο ανάργυρος ιατρός Παντελεήμονας «αντλεί τη χάρη των θείων ιάσεων από τις άϋλες πηγές του αγίου Πνεύματος, που αναβλύζουν τη σωτηρία των πιστών».

Το όνομα του αγίου Παντελεήμονα, σε συνδυασμό με το έργο του γιατρού, που ήταν το έργο του αγίου που γιορτάζομε σήμερα, είναι ένα όνομα με πολλή συμβολική σημασία. Και είναι ένα όνομα, που του δόθηκε από τον ουρανό, κατά την ώρα του μαρτυρίου του. Παντολέων ήταν το όνομα του Αγίου κι από τον ουρανό, την ώρα που προσευχόταν, για να σκύψει έπειτα κάτω από το μαχαίρι του δημίου, ήρθε φωνή «αντί Παντολέοντος καλούσα αυτόν Παντελεήμονα». Αυτό ακριβώς ποιητικά λέγεται σ’ ένα τροπάριο της σημερινής γιορτής. «Σφαγιάσθηκες για το Χριστό, και πέρασες προς την αιώνια ζωή, στην οποία φάνηκε ότι σε κάλεσε ο Θεός, όταν ο Χριστός σε τίμησε με το όνομα Παντελεήμων, που ακούστηκε την ώρα του μαρτυρίου σου». Πραγματικά το Παντε­λεήμων είναι θεία προσηγορία, όνομα και τίτλος που του έδωσε ο Θεός.

Αλλά ο Άγιος, που γιορτάζουμε σήμερα τη μνήμη του, ήταν ένας νέος και ωραίος άνθρωπος, και δεν πρέπει αυτό να το αφήσουμε να περάσει απαρατήρητο. Έχει πολλή σημασία πότε δίνει κανείς τη ζωή του για κείνο που πιστεύει· όταν είναι νέος κι έχει εμπρός του τη χαρά της ζωής ή όταν είναι γέρος και λίγες πια του μένουν οι μέρες του. Ο Παντελεήμων ήταν νέος στην ηλικία, αλλά πρεσβύτης στο μυαλό· όμορφος στο σώμα, αλλά και στη ψυχή ωραίος. Όπως το ήθελαν οι αρχαίοι και φρόντιζαν ο κάθε νέος να είναι «καλός καγαθός». Έτσι ακριβώς ζωγραφίζει τον άγιο Παντελεήμονα ένα τροπάριο στην υμνολογία της γιορτής του σήμερα· «…φέρων εν νεότητι, πρεσβυτικήν και θεόφρονα σύνεσιν, καλλονή τε σώματος, την ευπρέπειαν της ψυχής επισπώμενος». Η καλωσύνη και η ευγένεια της ψυχής καθρεφτίζεται στη μορφή του ανθρώπου και η εξωτερική ομορφιά δείχνει την ομορφιά της ψυχής, καθώς έτσι κάπως το λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Επίσκοπος Νύσσης στο εγκώμιο στους αγίους 40 Μάρτυρες.

Αλλά δεν θα πρέπει σήμερα να παραλείψουμε και να μην πούμε για τη μητέρα του μεγαλομάρτυρα Παντελεήμονα την αγία Ευβούλη. Η υμνολογία της σημερινής έορ­της πολλές φορές κατά χρέος θυμάται τή μητέρα του Αγίου, γιατί είναι εκείνη που, αν και ο πατέρας ήταν ειδωλολάτρης, κατόρθωσε σαν χριστιανή να αναθρέψει το παιδί της «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου». Ο άγιος Παντελεήμων, όπως και πολλοί άλλοι άγιοι και μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας, οφείλει την πίστη και την αγιοσύνη του στα σπέρματα της ευσέβειας, που πήρε μέσα του από τη μητέρα του. Κι όχι μόνο την ευσέβεια της μητέρας του αγάπησε, αλλά και την ειδωλολατρική ασέβεια του πατέρα του διόρθωσε.

Ο άγιος Παντελεήμων βέβαια ήταν γιατρός και το όνομά του αυτό, καθώς είπαμε πιο πάνω, που ακούστηκε από τον ουρανό την ώρα του μαρτυρίου του, είναι το όνομα που φανερώνει τον τρόπο, με τον οποίο ο Άγιος άσκησε την επιστήμη του. Άλλο ετούτο μεγάλο θέμα στον καιρό μας, που κοντεύει να χωρίσει η επιστήμη από την αρετή, για να καταντήσει, καθώς το λέει ο αρχαίος φιλόσοφος, «πανουργία». Ο άγιος Παντελεήμων δεν είναι μόνο «…των θείων μαρτύρων και χριστιανών η δόξα», αλλά και «των σεπτών αναργύρων το ιερό αγλάισμα». Η Εκκλησία τιμά σήμερα τη μνήμη του αναργύρου γιατρού και, με ευγνωμοσύνη προς το Θεό, τόσο πιο πολύ υμνολογεί τη θαυματουργική του χάρη, όσο πιο βαθειά κάθε άνθρωπος ζει την υπόθεση της υγείας του. Όλοι οι ύμνοι στην γιορτή των Αναργύρων γιατρών της Εκκλησίας πηγάζουν από τούτο το βαθύ συναίσθημα της ευγνωμοσύνης, που το γεννά ο πόθος για την υγεία και η αγάπη της ζωής· μια υγεία και μια ζωή ολοκληρωμένη και ισόρροπη σωματική και ψυχική.

Ένας ύμνος της σημερινής γιορτής μας ξαναγυρίζει σε όσα είπαμε στην αρχή για το λόγο της Εκκλησίας και για το κήρυγμα του Ευαγγελίου, ότι δηλαδή είναι λόγος που στηρίζεται στα πράγματα και όχι θεωρητική διδασκαλία. Να πώς η Εκκλησία απευθύνεται στον άγιο· υπήρξες πραγματικά σοφός, Άγιε, ευεργέτης γενόμε­νος όσων υποφέρουν από διάφορες ασθένειες». Στη θεία Γραφή και στην Εκκλησία, σοφία δεν είναι η θεωρητική και διανοητική γνώση, ο επιστημονικός καταρτισμός και η ειδίκευση, αυτά που, αντί να υπηρετούν τη ζωή, βασανίζουν μάλλον σήμερα τους ανθρώπους, αλλά σοφία είναι η ορθή αντίληψη που μπορούμε να έχουμε για τον άνθρωπο και για τον κόσμο. Αυτή η σοφία δεν κατασκευάζεται πρώτα θεωρητικά στο μυαλό κι ύστερα ζητάει να αποδεδειχθεί σωστή στα πράγματα, αλλά ξεκινάει από την πείρα και την άσκηση μέσα στα πράγματα κι ύστερα γίνεται θεωρία. Αυτό εννοούν οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας, όταν λένε πως η πράξη είναι «θεωρίας επίβασις».

Οι Άγιοι είναι πραγματικά ευεργέτες μας, όχι μόνο γιατί πρεσβεύουν για μας στο Θεό και με τη θαυματουργική χάρη που παίρνουν από την πηγή της θείας χάρης μας προστατεύουν στη ζωή , αλλά είναι και ευεργέτες μας, γιατί μας διδάσκουν και μας γίνονται οδηγοί στο δρόμο της σωτηρίας μας. Γιατί, αν θέλουμε να είμαστε χριστιανοί, ένα πράγμα πριν απ’ όλα και τελευταία σε όλα πρέπει να μας ενδιαφέρει, η σωτηρία μας· όχι μόνο να επιτύχουμε στη ζωή μας, αλλά και να κληρονομήσουμε την αληθινή ζωή. Τώρα ποιά είναι η επιτυχία στη ζωή , ποιά ζωή είναι ευλογημένη από το Θεό και επιτυχημένη, αυτό είναι άλλο θέμα, που δεν θα πούμε τώρα γι’ αυτό. Εμείς τώρα αφού ευχηθούμε σε όλους και «βίο αγαθό και ζωή αιώνια», θα τελειώσουμε με το Απολυτίκιο της σημερινής εορτής, που είναι μια προσευχή στον Άγιο ένδοξο μεγαλομάρτυρα και ιαματικό Παντελεήμονα· «Αθλοφόρε, άγιε και ιαματικέ Παντελεήμον, πρέσβευε τω ελεήμονι Θεώ, ίνα πταισμάτων άφεσιν παράσχει ταις ψυχαίς ημών». Αμήν.

(ο + Σ.κ. Κ. Διονύσιος. «Ο Λόγος του Θεού», τ.Α΄)