Η Προέλευση της Επιλυχνίου Ευχαριστίας

Η «Επιλύχνιος Ευχαριστία» ή αλλιώς το «Φώς Ιλαρόν» είναι αρχαίο
τροπάριο της Εκκλησίας μας. Ήδυ υπάρχει αναφορά του τροπαρίου αυτού
από την εποχή του Μεγάλου Βασιλείου που μας περιγράφει «Ει δε τις και τον
ύμνον Αθηνογένους έγνω, ον ώσπερ τι αλεξητήριον τοις συνούσιν αυτώ
καταλέλοιπεν, ορμών ήδη προς την δια πυρός τελείωσιν, οίδε και την των
μαρτύρων γνώμην όπως είχον περί του Αγίου Πνεύματος.»
1
Αυτό μας δείχνει
την ύψιστη σημασία του τροπαρίου που υπάρχει και από αυτή την εποχή.
Ο ύμνος αυτός γράφτηκε από τον Άγιο Αθηνογένη, επίσκοπο
Πηδαχθόης. Ο Αγ. Αθηνογένης καταγόταν από τη Σεβαστεία της
Καππαδοκίας και αναδείχθηκε σε επίσκοπο Πηδαχθόης λόγω της μόρφωσης
του, την θερμή πίστη του και την φιλανθρωπική του δράση. Ήταν λαμπρός
ποιμενάρχης και είχε τον πόθο να συνεχίσει το έργο του Ευαγγελίου. Με τον
σκοπό αυτό βρήκε μαθητές για να τον βοηθήσουν να διαδωθεί το Ευαγγέλιο Όταν έγινε ο Διωγμός του
Διοκλητιανού (τέλη του Γ’ αιώνος – αρχές του Δ’ αιώνος), ο Αγ. Αθηνογένης και οι δέκα μαθητές του (οι
άγιοι Ριγίνος, Μαξιμίνος, Πατρόφιλος, Αθηνογένης, Αντίοχος, Αμμών, Θεόφραστος, Κλεονίκος Πέτρος και
Ησύχιος) ομολόγησαν το Χριστό και αποκεφαλίστηκαν. Την μνήμη τους την εορτάζουμε στις 16 Ιουλίου
2
.
Έτσι αυτός ο ύμνος μας ήρθε μέχρι τις ημέρες μας και λέγεται στον Εσπερινό. Συνήθως λέγεται χύμα
από τον Αναγνώστη αλλά εάν έχει δύο ή περισσοτέρους ιερείς, ψάλλεται σε ήχο Β΄ κατά μέλος αρχαίο. Είναι
λάθος να λέγεται το κακώς «συνηθισμένο» τρόπο δηλαδή μέλος του Ι. Σακελλαρίδη επειδή είναι ξένο προς
την Ορθόδοξη Παραδοσιακή Μουσική μας. Καλό είναι να κρατάμε την Παράδοση ανόθευτη όπως την
έχουμε παραλάβει.
Εδώ παραθέτω το κείμενο «Φώς Ιλαρόν…» και ακολουθεί η μετάφραση για να καταλάβουμε την
ωραιότητα και ύψιστης σημασίας τροπαρίου.

Κείμενο
Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης, ἀθανάτου Πατρός, οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος,
Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλθόντες ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν,
ἰδόντες φῶς ἑσπερινόν, ὑμνοῦμεν Πατέρα, Υἱόν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα Θεόν.
Ἄξιόν σε ἐν πᾶσι καιροῖς, ὑμνεῖσθαι φωναῖς αἰσίαις,
Υἱὲ Θεοῦ, ζωὴν ὁ διδούς, Διὸ ὁ κόσμος σὲ δοξάζει.
Μετάφραση
Ιησού Χριστέ, συ που είσαι το χαρούμενο φως του Αθανάτου, Ουρανίου, Άγιου και μακαρίου Πατρός,
αφού φθάσαμε στη δύση του ήλιου και είδαμε το εσπερινό φως, υμνούμε τον Πατέρα, τον Υιόν και το
Άγιο Πνεύμα, δηλαδή τον Τριαδικό Θεό. Είναι άξιο να σε υμνούμε σε κάθε ώρα με μελωδικές φωνές,
Υιέ του Θεού, εσύ που δίνεις ζωή. Γι’ αυτό ο κόσμος σε δοξάζει.
Νικόλαος Γεωργαντώνης