Επιστήμες, Τέχνες & Πολιτισμός

Ελληνικά έθιμα, Ποντιακά !!!

1 Ιανουαρίου 2013

Ελληνικά έθιμα, Ποντιακά !!!

58878Δώδεκα είναι και οι ημέρες από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα.

Ο Νόνος σίτιζε την πόλη τις επόμενες 10 ημέρες και εξ αυτού έλαβαν το όνομα και ελέγοντο Νόνες.

  του Λάζαρου Ελευθεριάδη

 “Έθιμον είναι η ανθρώπινη δράση, η οποία επαναλαμβάνεται σε καθορισμένες περιστάσεις, όπως έχει καθιερωθεί από την παράδοση ενός λαού ή ενός τόπου.

Ένα απο τα παλαιότερα έθιμα των οποίων οι ρίζες φτάνουν στη αρχαία Ελλάδα είναι και τα “κάλαντα”. Υπήρχε τότε μιά γιορτή η οποία εορτάζετο προς τιμήν του θεού Διονύσου και κατά την διάρκεια της οποίας ομάδες ατόμων γυρνούσαν απο σπίτι σε σπίτι και έψαλαν ύμνους.

Στην Ρωμαϊκή εποχή υπήρχαν εορτές τίς οποίες ονόμαζαν “Καλένδες” (Calendae) και εορτάζοντο στην αρχή κάθε σεληνιακού μήνα.

Ο μύθος μάς αφηγείται πώς τρία αδέλφια έσωσαν την Ρώμη απο την ασιτία και τον αφανισμό, παρέχοντας τροφή απο το υστέρημά τους στους κατοίκους της Ρώμης. Ο Κάλανδος σίτιζε την πόλη τις πρώτες 12 ημέρες του κάθε μήνα, έτσι αυτές οι ημέρες ονομάσθηκαν Καλένδες.

Δώδεκα είναι και οι ημέρες απο τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα. Ο Νόνος σίτιζε την πόλη τίς επόμενες 10 ημέρες και εξ αυτού έλαβαν το όνομα και ελέγοντο Νόνες.

Ο τελευταίος ο Ειδός παρείχε τροφές τις τελευταίες 8 ημέρες, τις Ειδοίες ημέρες.

Στα χρόνια του Βυζαντίου οι Καλένδες μετονομάστηκαν σε “Άσματα Αγερμού”. Μικροί και μεγάλοι οι επονομαζόμενοι “Αγύρται” ή “Μηναγύρται” γυρνούσαν απο σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν και χόρευαν εν όψει της επερχόμενης γιορτής των Χριστουγέννων. Η περιφορά τους αυτή γινόταν συνοδεία μουσικών οργάνων, κρόταλα, κουδούνια, χελιδόνες, βάγιες.Οι “Αγύρται” εμφανίζονταν στις γιορτές του Δωδεκαημέρου, την Αποκριά, το Πάσχα, του Αγίου Ιωάννη και Αγίου Γεωργίου, της Παναγίας και του Σταυρού.

Τα κάλαντα ξεκίνησαν απο την Αρχαία Ελλάδα πήραν το όνομά τους στην Ρώμη, και εκχριστιανίστηκαν στο Βυζάντιο. Ένα έθιμο τόσο παλιό και τόσο όμορφο από τις γλυκές φωνές των παιδιών, να ζεσταίνουν τα σπίτια μας, την ζωή μας στις γιορτές. Την Παραμονή των Χριστουγέννων οι Πόντιοι έβαζαν στο τζάκι ένα κούτσουρο, το λεγόμενο “Χριστοκούρ”, ήταν ένα κούτσουρο, αλλού από μηλιά, αλλού από αχλαδιά, κι αλλού από το κυρίαρχο δέντρο της περιοχής τους. Αυτό το «κουρίν» ήταν κομμένο ειδικά για τα Χριστούγεννα και προορισμός του ήταν να ανάβει στο τζάκι συνέχεια, και τις τρεις μέρες των Χριστουγέννων, τις οποίες ονόμαζαν, “του Χριστού τα ημέρας”. Από αυτό το κούτσουρο κρατούσαν την φωτιά και για τις δώδεκα επόμενες ημέρες των εορτών, αντικαθιστώντας το με άλλο πριν αυτό σβήσει.

Την παραμονή των Χριστουγέννων οι Πόντιοι έφτιαχναν τον “καβουρμά” απο χοιρινό κρέας και τα “τσιγλάνια”, το δε ζουμί απο το βράσιμο του χοιρινού κρέατος το χρησιμοποιούσαν στην παρασκευή πιτών και Χριστουγεννιάτικων φαγητών.

Τα παιδιά έψελναν τα κάλαντα και ώς ανταμοιβή τους έδιναν γλυκά, ξηρά σύκα, ξηρούς καρπούς και “πισσία”.

Την πρώτη ημέρα των Χριστουγέννων μετά την εκκλησία, το μεσημεράκι, καθόντουσαν όλοι μαζύ στο γιορτινό τραπέζι και τρώγανε τον απο ημέρες προετοιμασμένο “πατσά”.

Η προσφορά του νονού αυτήν την ημέρα των Χριστουγέννων, στα βαφτισιμιά του λεγόταν “καλαντίασμαν” και ως έθιμο το ακολουθούσαν πιστά οι Πόντιοι κάθε Χριστούγεννα θεωρώντας το ως καλοτυχία και για τον νονό και για το βαφτισιμιό του.

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς έβαζαν ένα φρέσκοκομμένο κούτσουρο όρθιο μέσα στο τζάκι τους ή στίς σόμπες τους, το ονομαζόμενο ώς “καλαντοκάρ”, το οποίο το άφηναν να σιγοκαίει ολόκληρο το βράδυ, συμβολίζοντας την υποδοχή της οικογένειας κατά αυτόν τον τρόπο, το νέον έτος με θέρμη και οικογενειακή θαλπωρή και ευτυχία.

Υποδεχόμενη τον νέον “επισκέπτη” με κάθε μεγαλοπρέπεια και “ζεστή” φιλοξενία, συγχρόνως παρέθεταν γλυκά, τσουρέκια, και ξηρούς καρπούς για τον “Ξένιο” φιλοξενούμενο τους.

Η βραδιά της παραμονής εμπλουτιζόταν από θυμοσοφίες, συζητήσεις και χωρατά, παίζοντας με καρύδια και τα “κότς”, με φουντούκια και φασόλια, γευόμενοι τα μελομένα γλυκά τους, γλυκαίνοντας την είσοδο και υποδοχή του νέου έτους, “Άς έρτε με γλύκαν και χορτασμένος” ευχόντουσαν.

Προφανώς ενδόμυχα ευχόντουσαν τα ίδια για τις οικογένειές τους.

Η επίσκεψη των χωρικών στην κεντρική βρύση του χωριού κάθε παραμονή της Πρωτοχρονιάς με την συνοδεία του ιερέα του χωριού, εναποθέτοντας “δώρα” από γλυκά, ξηρούς καρπούς, και προϊόντα της μητέρας γής, αποτελούσε τιμητική υποχρέωση κάθε Πόντιου, εκδηλώνοντας κατ’αυτόν τον τρόπο την ευγνωμοσύνη του στην συνεχή παροχή αυτού του πολύτιμου αγαθού στην κοινωνία του χωριού τους.

Μετά γέμιζαν ένα “στάμναν” με νερό από την βρύση (ευλογημένο) από τον ιερέα, και καθώς έφταναν ο καθείς στο σπίτι του ράντιζαν το σπίτι με το “αγίασμα” για να προστατεύεται η “οικία” από το κακό, και έσπαγαν ένα ρόδι στην πόρτα του σπιτιού τους, με προσοχή να χυθούν τα σπόρια του στην αυλή τους, ευχόμενοι στους κατοίκους της “οικίας” τους, τόσα “καλά” όσα και τα σπόρια του ροδιού.

Τα ποντιακά κάλαντα τα έψελναν μικροί και μεγάλοι συνοδεία της παραδοσιακής Ελληνικής λύρας, περιδιαβαίνοντας όλους τους μαχαλάδες του χωριού συνοδεία πολλών κατοίκων, ξεκινώντας από το πρωί και τελειώνοντας στην δύση του ηλίου.

Στον Πόντο υπήρχε παράδοση αυτές τις Άγιες ημέρες να επικεντρώνεται η προσοχή των τοπικών κοινωνιών στα ανύπαντρα κορίτσια του χωριού τα οποία είχαν και την προσοχή όλων.

Τα τραγούδια και τα καθημερινά γλέντια είχαν ως αντικείμενο τα ανύπαντρα κορίτσια παροτρύνοντάς τα να φάνε την πρώτη μπουκιά από την Πρωτοχρονιάτικη Βασιλόπιτα για να τούς “φωτίσει” ο Θεός και να καλοτυχήσουν στην ζωή τους.

Η Καθαρή Δευτέρα ονομάστηκε έτσι επειδή οι χριστιανοί “καθαρίζονταν” σωματικά και πνευματικά αυτήν την ημέρα του χρόνου. Την Καθαρά Δευτέρα σταματά για κάθε χριστιανό η κατανάλωση κάθε αρτύσιμου φαγητού και ξεκινά μιά νηστεία διαρκείας 40 ημερών, όσες δηλαδή και οι ημέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.

Οι Βυζαντινοί την Καθαρή Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση-Απόδοση και τραγουδούσαν σχετικά άσματα από τα οποία ελάχιστα έχουν περισωθεί έως τις ημέρες μας.

Η Λαγάνα, το πέταγμα του αετού και η έξοδος της Καθαράς Δευτέρας δηλαδή τα “Κούλουμα”, τα νηστίσιμα φαγητά, είναι έθιμα τα οποία παραπέμπουν η μέν Λάγάνα στα “Άζυμα” της Παλαιάς Διαθήκης, τα δε υπόλοιπα, τα Κούλουμα απο την λέξη “κόλουμνα” δηλ. “κολώνα” απο την πρώτη εορτή της Καθαράς Δευτέρας η οποία έγινε στις Στήλες του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα.

Πηγή: aegeantimes.gr