Νοικοκυριά, άνθρωποι και νοήματα ηλικίας 7.000 ετών στη διάλεξη για το νεολιθικό οικισμό της Αυγής Καστοριάς

«Ανιχνεύοντας νοικοκυριά, ανθρώπους και νοήματα: Δέκα χρόνια ερευνητικής δραστηριότητας στο νεολιθικό οικισμό Αυγής Καστοριάς» είναι ο τίτλος της ενδιαφέρουσας διάλεξης που θα δώσει η Δρ. Γεωργία Στρατούλη, αρχαιολόγος της ΙΖ´ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στο Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών (Μητσαίων 9, σταθμός μετρό Ακρόπολη), την Παρασκευή 25 Ιανουαρίου 2013, στις 7 μμ.

Η ομιλία, που γίνεται στο πλαίσιο των διαλέξεων της Εταιρείας Αιγαιακής Προϊστορίας «Αιγεύς», σε συνεργασία με το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών, δεν είναι συνηθισμένη. «Λίγες νεολιθικές θέσεις έχουν ανασκαφεί σε έκταση στη βορειοδυτική Ελλάδα και δη στην Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς, της οποίας το προϊστορικό πολιτισμικό απόθεμα παραμένει ακόμη άγνωστο.

Η άλλη γνωστή στο πανελλήνιο θέση της ίδιας περιφέρειας είναι ο λιμναίος νεολιθικός οικισμός του Δισπηλιού στη νοτιοδυτική όχθη της Λίμνης Ορεστίδος.

Η νεολιθική Αυγή αξιοποίησε εντελώς διαφορετικά μικροπεριβάλλοντα από εκείνα του Δισπηλιού, με το οποίο ήσαν σύγχρονοι οικισμοί μεταξύ 5700 και 4500 π. Χ.», δηλώνει στο ΑΜΠΕ η κ. Στρατούλη, επιστημονική υπεύθυνη του 10ετούς ερευνητικού προγράμματος (2002-2012), στο οποίο συμμετέχει μια πολυάριθμη επιστημονική ομάδα, τα ονόματα και το έργο των οποίων μπορεί κανείς να πληροφορηθεί στην εξαιρετική ιστοσελίδα www.neolithicavgi.gr .

Κάποια από τα βήματα που απαιτούνται για την προώθηση των στόχων του ανασκαφικού και ερευνητικού προγράμματος έχουν υλοποιηθεί με επιτυχία. Η ανάπλαση του πέτρινου διώροφου κτηρίου στην πλατεία της Αυγής σε «Κέντρο Τεκμηρίωσης και Προβολής των Ανασκαφών του Νεολιθικού Οικισμού Αυγής», που ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2008 με χρηματοδότηση από το Διασυνοριακό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα INTERREG III/γειτνίαση Ελλάδα-Αλβανία, ήταν σίγουρα ένα από αυτά. Το κέντρο λειτούργησε μεταξύ 2009 και 2012, από τέλη Μαΐου / αρχές Ιουνίου ως τέλη Οκτωβρίου, όταν τα μέλη της επιστημονικής ομάδας βρίσκονταν εκεί για να καταγράψουν και να μελετήσουν το αρχαιολογικό υλικό, καθώς και από Σεπτέμβριο ως τον Οκτώβριο, όταν υποδέχονταν τάξεις σχολείων.

Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός πολύμορφου εκπαιδευτικού προγράμματος, που απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού και γυμνασίου ήταν ένα δεύτερο, επίσης πετυχημένο, βήμα. Μια από τις ενδιαφέρουσες δράσεις στην Αυγή, και μάλιστα στη μεγάλη αίθουσα και στην αυλή του Κέντρου Τεκμηρίωσης, ήταν η παρουσίαση και εμπέδωση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος «Στην Αυγή των πρώτων αγροτών», που ξεκίνησε τον Μάιο του 2009 και επαναλήφθηκε τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 2009, το 2010, καθώς και το 2011 και 2012, χρονιές που το πρόγραμμα είχε τη θερμή υποστήριξη του Δήμου Καστοριάς (περισσότερες πληροφορίες για το εκπαιδευτικό υλικό, αλλά και ξεχωριστές φωτογραφίες από τις επισκέψεις των σχολείων στο blog www.neolithicavgi.blogspot.gr).

Γιατί δεν προχωρά το έργο;

Ωστόσο, παρά τα θετικά βήματα, η θέση δεν είναι ακόμη επισκέψιμη, αν και το δυτικό τμήμα της προσφέρεται για απόδοση στο κοινό μετά την ανασκαφική περίοδο του 2007, αλλά και τις μελέτες σκοπιμότητας και τις εγκεκριμένες από το ΚΑΣ μελέτες εφαρμογής, έτοιμες ήδη από το 2010.

«Αντί της ανάδειξης, όπως αυτό προβλεπόταν και από τη χρηματοδότηση των ανασκαφών 2005-2008 από το Γ’ ΚΠΣ, σήμερα, μια πενταετία σχεδόν μετά το πέρας των πρώτων συστηματικών ανασκαφών, δεσπόζουν ακόμη μόνον οι λαμαρίνες πρόχειρης στέγασης των αρχιτεκτονικών και άλλων καταλοίπων. Η θέση αποπνέει εγκατάλειψη και είναι ισχυρό το ενδεχόμενο της καταστροφής των ανασκαμμένων αρχιτεκτονικών λειψάνων», δηλώνει με έμφαση η κ. Στρατούλη, που ήταν η ψυχή της πρότασης την οποία υπέβαλε η αρμόδια περιφερειακή υπηρεσία του τέως ΥΠΠΟΤ, η ΚΘ΄ ΕΠΚΑ (την πρόταση είχε σχεδιάσει και ολοκληρώσει η ΙΖ΄ ΕΠΚΑ) για ένταξη του έργου στο τρέχον ΕΣΠΑ.

«Το έργο εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2011 από τη Διαχειριστική Αρχή της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας με χρηματοδότηση ύψους 1.800.000 Euro. Η εκτέλεσή του όμως δεν έγινε αποδεκτή από τον φορέα που την υπέβαλε (!) και έκτοτε αγωνιούμε, ελπίζοντας στην επαναφορά για ένταξη στο ΕΣΠΑ του ενδιαφέροντος αυτού έργου ανάπλασης του χώρου του νεολιθικού οικισμού σε ένα φιλικό και ζωντανό για τον επισκέπτη επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο που θα συμβάλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη της περιοχής, την οποία μαστίζει η ανεργία. Μια ανάπτυξη που μπορεί να γίνει τόσο με τις προτεινόμενες υποδομές, όπως η ανέγερση στεγάστρου και διαδρομών επισκεπτών στο δυτικό τμήμα των ανασκαφών και η δημιουργία υποδομών εισόδου του αρχαιολογικού χώρου καθώς και χώρου στάθμευσης, όσο και με τη λειτουργία βιωματικών και πειραματικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Γι’ αυτό και το ερώτημα παραμένει αμείλικτο: «Γιατί δεν προχωρά αυτό το έργο;”», επισημαίνει χαρακτηριστικά.

Ο νεολιθικός οικισμός

Η θέση βρίσκεται σε λοφώδη περιοχή, 500 μ. βόρεια του σύγχρονου οικισμού της Αυγής, 7 χλμ. δυτικά από το ‘Αργος Ορεστικό και 10 χλμ. νοτιοδυτικά της Λίμνης Ορεστίδος. Ο εκτεταμένου τύπου νεολιθικός οικισμός αναπτύσσεται σε έκταση περίπου 55-60 στρέμματα. Μεταξύ 2002 και 2008, στα ανασκαμμένα 2.000 τμ. έχουν αναγνωριστεί τρεις διασωζόμενες διακριτές οικιστικές φάσεις:

Η ΑΥΓΗ Ι ανήκει στο β’ μισό της 6ης χιλιετίας και χαρακτηρίζεται από την παρουσία μεγάλων ανοιχτών χώρων («αυλές») μεταξύ ευρύχωρων οικημάτων, στους οποίους μεταξύ άλλων γινόταν η προετοιμασία του φαγητού σε φούρνους και εστίες. Εντυπωσιακά είναι, επίσης, τα εκτεταμένα ερείπια από τις ανωδομές των κτιρίων, των οποίων ο «κύκλος ζωής» τελείωνε με την ισχυρή καύση τους. Κάτω από αυτά τα εντυπωσιακά ερείπια διασώζονται οργανικά κυρίως κατάλοιπα, που αποτελούν σημαντικό αρχειακό υλικό για την ανάγνωση στοιχείων της βιογραφίας των κτιρίων με την εφαρμογή σύγχρονων αρχαιολογικών μεθόδων.

Η ΑΥΓΗ ΙΙ των αρχών της 5ης χιλιετίας περιλαμβάνει κατάλοιπα που υπαινίσσονται την αναδιοργάνωση του οικισμένου χώρου, πιθανώς και την μετακίνησή του σε ψηλότερα σημεία λόγω κλιματικών αλλαγών. Ενδιαφέρον στοιχείο του αναδιαμορφωμένου οικιστικού χώρου αποτελεί η ένταξη σε αυτόν ενός μικρού ταφικού χώρου, που άλλοτε ίσως είχε τη μορφή ενός ορατού τυμβοειδούς μνημείου με μια σειρά αγγείων με πολύ μικρές ποσότητες καμένων οστών, κατάλοιπα από την τελετουργική καύση επώνυμων άλλοτε νεκρών διαφορετικών ηλικιών. Η εναπόθεσή τους στο συγκεκριμένο χώρο μπορεί να συμβόλιζε, μεταξύ άλλων, την αδιαπραγμάτευτη ταυτότητα και νομή του από συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα με ισχυρούς δεσμούς με τους οιωνεί παρόντες προγόνους.

Η φάση ΑΥΓΗ ΙΙΙ χρονολογείται στο β’ τέταρτο της 5ης χιλιετίας. Σ’ αυτήν, η διάταξη του οικιστικού χώρου και τα κτίρια αλλάζουν, καθώς εντοπίζονται μεγάλα ορθογώνια κτίρια νέου και ενιαίου προσανατολισμού, σε παράλληλη διάταξη και διαφορετικά επίπεδα, καθώς και νέα στοιχεία οργάνωσης και λειτουργίας του χώρου, όπως η οριοθέτηση του οικισμού με μια περιμετρική τάφρο ή η παρουσία κοντά στα κτίρια ταφροειδών κατασκευών-οριοθετημάτων και πολλών λάκκων με περιεχόμενα που σε αρκετές περιπτώσεις υποδεικνύουν ηθελημένη και συμβολική εναπόθεση υλικών.

«Συγκρίνοντας τον διαφορετικό τρόπο δόμησης των κτιρίων και καταστροφής τους, αλλά και τις διαφορετικές αντιλήψεις και ρυθμίσεις για την οργάνωση του οικιστικού χώρου, όπως η σχέση μεταξύ κτιρίων και ανοιχτών χώρων ή η σχέση μεταξύ ζωντανής κοινότητας και εκείνης των νεκρών προγόνων, οι φάσεις αυτές υποδεικνύουν μια κοινωνία με χρονικά διαφορετικές πρακτικές και αντιλήψεις, μια κοινωνία σε μετάβαση με νέες χωρο-οργανωτικές ρυθμίσεις, τεχνολογίες δόμησης και συμβολισμούς», συμπληρώνει η αρχαιολόγος.

 Φωτογραφία:  axortagos.gr 

Πηγή: ΑΜΠΕ-portal.kathimerini.gr