Λειτουργία στην εκκλησία του Αγίου Προκοπίου στο κατεχόμενο χωριό Σύγκραση της επαρχίας Αμμοχώστου

Στο κατεχόμενο χωρίο Σύγκραση, εορτή Αγίου Προκοπίου: Προεξάρχοντος του Μητροπολίτη Κωνσταντίας κ. Βασιλείου

Παρά το μεγάλο ενδιαφέρον που αναμφισβήτητα παρουσιάζει ο ναός του Αγίου Προκοπίου στο κατεχόμενο σήμερα χωριό Σύγκραση της επαρχίας Αμμοχώστου είναι ένα από τα λιγότερα γνωστά βυζαντινά μνημεία της Κύπρου.
Ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Προκοπίου στη Σύγκραση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία στην Κύπρο, τόσο λόγω του αρχιτεκτονικού του τύπου, όσο και λόγω της διακόσμησης στο εσωτερικό του. Αρχιτεκτονικά εντάσσεται στον τύπο του μεταβατικού σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο ναού, ο οποίος διακρίνεται για τις μεγάλες διαστάσεις του και την επιμελημένη τοιχοδομία του. Χρονολογικά φαίνεται νὰ ἀνάγεται στο 10ο αἰώνα, στην περίοδο δηλαδή της επανένταξης της Κύπρου υπό τον πλήρη βυζαντινό έλεγχο. Κατά την περίοδο εκείνη διαδόθηκε ο τύπος αυτός σε ολόκληρη τη νησιωτική χώρα (π.χ. Κρήτη, Λέσβος, Χίος, Ικαρία, Ρόδος, Νάξος). Για την κατασκευή του κρηπιδώματος χρησιμοποιήθηκαν ογκώδη, ακανόνιστοι δόμοι σε δεύτερη χρήση, όπως ομοίως συναντούμε και σε σύγχρονα μνημεία της περιόδου (μεσοβυζαντινή φάση Αγίου Λαζάρου Λάρνακος). Αρχαία συλλήματα, ενδεχομένως από την κοντινή Σαλαμίνα, βρέθηκαν στον περίβολο του ναού (αράβδωτοι κίονες και μαρμάρινο κιονόκρανο, το οποίο υπήρχε το 2003 και σήμερα έχει εξαφανισθεί). Επίσης, στον ναό είχε εντοπισθεί πριν την Τουρκική εισβολή και κολυμβήθρα λαξευμένη σε υστερορωμαϊκό επιτύμβιο κιονίσκο.

Το μνημείο αποπνέει την αίσθηση του όγκου και του μεγέθους και θα πρέπει να σχετίζεται άμεσα με την κωνσταντινουπολίτικη παρουσία στη Μεγαλόνησο. Η απουσία νάρθηκος, η τριμερής διάρθρωση του Ιερού και οι σταυροειδείς νευρώσεις του τρούλλου συνδέουν τον Άγιο Προκόπιο μα μια σειρά αντίστοιχων ναών, όπως π.χ. τον Άγιον Ιλαρίωνα και Βαρνάβα στην Περιστερώνα Λευκωσίας, τον Άγιο Λάζαρο στη Λάρνακα και τον Απόστολο Βαρνάβα. Σε όλα τα μνημεία αυτά παρατηρείται επίσης μέσῳ της διακόσμησης του εσωτερικού του μνημείου η προσπάθεια ανάδειξης μεγαλοπρέπειας και πλούτου.

Έτσι και στον Άγιο Προκόπιο το εσωτερικό του ναού ήταν διακοσμημένο με τοιχογραφίες, μαρμαροθετήματα γλυπτό διάκοσμο, καθὼς επίσης και σύνθρονο. Δίπλα στη δυτική θύρα του ναού, στην αριστερή πλευρά είχε εντοιχισθεί λίθινο προσκυνητάριο για την τοποθέτηση της εφέστειας εικόνας του ναού στις περιόδους λιτανείας και εορτών. Σημαντικότατο επίσης ιστορικό στοιχείο αποτελεί ο εντοπισμός μιας γραπτής επιγραφής στον ναό, η οποία ένεκα των ιστορικών γεγονότων που αναφέρει ανάγει τη χρονολόγηση του μνημείου τουλάχιστον στο 10ο αιώνα. Μπροστά από την επιγραφή αυτή βρισκόταν υπόγειο αγίασμα.

Ο ναός επισκευάσθηκε τόσο κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας, όσο και στη σύγχρονη περίοδο. Στις περιόδους επισκευών θα ανάγεται και η τοποθέτηση των πινακίων στὸ εσωτερικό του τρούλλου. Λίθινη εγχάρακτη επιγραφή στο υπέρθυρο μνημονεύει τη 2α Ιουλίου 1918, ως χρονολογία περάτωσης εργασιών ανακαίνισης. Στο δυτικό τοίχο του ναού εντοιχισμένη πλάκα μνημονεύει την κατασκευή του δαπέδου δαπάναις Ανδρέα Χ. Λούτσιου το έτος 1956. Ενδεχομένως τότε να ανακατασκευάσθηκε και το σημερινό μαρμαροθέτημα στο Ιερό. Σε δυο τυφλές κόγχες εν είδει προσκυνηταρίων απεικονίσθηκαν δυο έφιπποι άγιοι, ο Προκόπιος και ο Γεώργιος. Οι τοιχογραφίες αυτές έχουν υποστεί βανδαλισμούς μετά την τουρκική εισβολή. Αυτή του αγίου Προκοπίου ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνος και φαίνεται πως αντέγραψε αντίστοιχη παράσταση υποκείμενου τοιχογραφικού στρώματος. Τοιχογραφικά σπαράγματα και άλλες τοιχογραφίες (π.χ. άγιος Ανδρόνικος και Αθανασία) σώζονται διάσπαρτες σε ποικίλα σημεία του ναού παραπέμποντας σε πλήρη εικονογράφηση της εκκλησίας και χρονολογούνται στη μεσαιωνική περίοδο. Τίποτε δεν σώζεται σήμερα από το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του ναού. Το 1975 εντοπίσθηκε σπασμένος και ριγμένος στο έδαφος ο Εσταυρωμένος του εικονοστασίου. Σύγχρονο ήταν και το κωδωνοστάσιο που κτίσθηκε στη βορειοανατολική γωνία του ναού σε νεο-γοτθίζοντα ρυθμό. Ο περίβολος του ναού χρησιμοποιήθηκε ως κοιμητήριο. Σήμερα σπασμένοι σταυροί και ανεσκαμμένα μνήματα στη νότια πλευρά του ναού δηλώνουν το πέρασμα του Τούρκου εισβολέα.