Η μορφή της Παναγίας στα απόκρυφα Ευαγγέλια

Ένα από τα πιο γλυκά και αγαπημένα πρόσωπα στην ιστορία του Χριστιανισμού είναι αναμφίβολα το πρόσωπο της Θεοτόκου.

Ήδη από τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού η μορφή της αγνής αυτή κόρης στην μήτρα της οποίας κυοφορήθηκε ο Θεάνθρωπος, απετέλεσε το κέντρο της αγάπης και της τιμής των πιστών.

Αυτό φαίνεται όχι μόνο στη θέσπιση τόσων εορτών για το πρόσωπό της στο Χριστιανικό ημερολόγιο, αλλά και τη συγγραφή απόκρυφων Ευαγγελίων, που έρχονταν να καλύψουν την δίψα των πιστών για πληροφορίες και λεπτομέρειες από τη ζωή του πολυαγαπημένου αυτού προσώπου που δεν ήταν δυνατόν να ανευρεθούν στα τέσσερα κανονικά Ευαγγέλια.

Πολλές από τις απόκρυφες αυτές ιστορίες επέζησαν δια μέσου των αιώνων, απετέλεσαν το υλικό πολλών αφελών Χριστιανικών κειμένων με ευρεία απήχηση, με αποτέλεσμα όχι μόνο να θεωρούνται ως υπαρκτές και γνήσιες από πολλούς πιστούς αλλά και πως μπορεί κάποιος τις ιστορίες αυτές, να τις ανεύρει μέσα στα κανονικά Ευαγγέλια.

Πληροφορίες λοιπόν για τη μορφή και τη ζωή της Παναγίας περιγράφονται σε δύο απόκρυφα Ευαγγέλια.

1. Το Ευαγγέλιο της Γέννησης της Μαρίας

2. Το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου

Πριν όμως δούμε τα κείμενα αυτά αναλυτικά, είναι αναγκαίο νομίζουμε, να ξεκαθαρίσουμε πρώτα τι είναι απόκρυφα Ευαγγέλια.

Τι είναι τα απόκρυφα Ευαγγέλια

Με τον όρο απόκρυφα στην Εκκλησιαστική Γραμματεία ονομάστηκαν τα κείμενα εκείνα τα οποία εμφανίσθηκαν ως έργα γνωστών Αποστόλων ή προσώπων του Χριστιανισμού, οι συντάκτες των οποίων υποστήριζαν πως αυτά που έγραφαν ή τα πήραν από απόκρυφες πηγές που γνώριζαν μόνο αυτοί ή τους έγινε κάποια αποκάλυψη από το Θεό.

Ο σκοπός τους ήταν η οικοδομή των πιστών με στοιχεία που ενίσχυαν την ευσέβεια, η συμπλήρωση όπως είπαμε και πιο πάνω πολλών κενών από τη ζωή του Χριστού, της Παναγίας των Αποστόλων ή συγγενικών τους προσώπων και η διάδοση και επιβολή κακοδοξιών εκ μέρους των αιρετικών και ειδικά των Γνωστικών.

Η σημασία τους στην ζωή της Εκκλησίας υπήρξε μεγάλη και δυστυχώς αρνητική. Διότι η πληθώρα τους γίνονταν αιτία για αναβρασμό στις τάξεις των πιστών και τη ζωή της Εκκλησίας, αφού νόθευαν το γνήσιο Χριστιανικό φρόνημα με κακοδοξίες ή με αφελή θεολογία και αποπροσανατόλιζαν τους πιστούς.

Ήταν τόσο μεγάλη η επιρροή τους, με αποτέλεσμα πολλές τοπικές Εκκλησίες να εκλάβουν πολλά από αυτά ως γνήσια π.χ. την δήθεν Επιστολή Βαρνάβα, την Διδαχή των 12 Αποστόλων κ.λ.π.

Και είναι αξιοθαύμαστο που η Εκκλησία κατάφερε να ξεπεράσει αυτή την κρίση και να εκφράσει την αυτοσυνειδησία της και την αποστολική της Παράδοση, προστατεύοντας την γνησιότητά της και ταυτόχρονα παραμερίζοντας κάθε ψεύτικη παράδοση και κακόδοξη ερμηνεία των καινοδιαθηκικών γεγονότων.

Από την άλλη μεριά η προσφορά τους υπήρξε σημαντική. Γιατί μπορεί στην εποχή τους να δημιούργησαν πρόβλημα στην Εκκλησία, σήμερα όμως μας προσφέρουν πολλά στοιχεία για την εποχή εκείνη.

Μαθαίνουμε δηλαδή για τις διάφορες τάσεις που υπήρξαν στους κόλπους της Εκκλησίας, για τα ήθη και έθιμα εκείνης της εποχής, για την λαχτάρα, τον πόνο και την προσδοκία των πρώτων Χριστιανών, αφού τα περισσότερα από αυτά γράφτηκαν από αφελείς πιστούς, αλλά και για τα διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα που αναπτύχτηκαν εκείνη την εποχή.

Πολύ σπάνια τα κείμενα αυτά αναφέρονται σε διηγήσεις και πρόσωπα που απηχούν τα ιστορικά δεδομένα προσώπων και πραγμάτων της Καινής Διαθήκης.

Η τεράστια επιρροή που είχαν, όπως είπαμε στους κόλπους της Εκκλησίας, έγινε αιτία τα κείμενα αυτά, να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για καλλιτεχνικά έργα, αλλά και αφορμή για εκκλησιαστικές γιορτές.

Τα Εισόδια της Θεοτόκου, που εορτάζονται στις 21 Νοεμβρίου, βασίζονται στη διήγηση των κειμένων των απόκρυφων Ευαγγελίων.

Το Ευαγγέλιο της Γέννησης της Μαρίας

Το Ευαγγέλιο αυτό, στα πολύ παλιά χρόνια αποδίδονταν στο Ματθαίο. Μνημονεύεται από αρκετούς αγίους της Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας, όπως ο Ιερώνυμος και Επιφάνειος Σαλαμίνος, και πιθανολογείται πως γράφτηκε σταδιακά στα μέσα του Β΄ αιώνα μ.Χ., από μάλλον Ορθόδοξο Χριστιανό που προέρχονταν από τους Εθνικούς (ειδωλολάτρες). Μέρος του Ευαγγελίου αυτού περιέχεται στο Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου. Χωρίζεται σε οχτώ (8) κεφάλαια.

Κεφάλαιο 1: Αναφέρεται στους γονείς της Παναγίας, Ιωακείμ και Άννα. Τονίζει την ευσέβειά τους, αφού είχαν χωρίσει την περιουσία τους στα τρία. Το ένα μέρος το είχαν αφιερώσει στο Ναό, το δεύτερο στους ξένους και όσους είχαν ανάγκη και το τρίτο το είχαν κρατήσει για τον εαυτό τους.

Δυστυχώς ήταν άτεκνοι, αιτία που έγινε, να προσβάλει ο αρχιερέας Ισσαχάρ τον Ιωακείμ και να μην δεχτεί την προσφορά του, επειδή θεωρούνταν καταραμένος από τον Θεό, όποιος δεν είχε παιδιά. Από την ντροπή του ο Ιωακείμ, δεν γυρίζει σπίτι του και κρύβεται στην ύπαιθρο με τους βοσκούς του.

Κεφάλαιο 2: Εκεί τον βρίσκει άγγελος του Κυρίου, όπου του αναγγέλλει πως η στείρα γυναίκα του, θα γεννήσει κορίτσι που θα το αφιερώσει στο Ναό, το οποίο και θα γεννήσει τον Υιό του Θεού. Και σαν σημάδι όλων αυτών θα είναι πως επιστρέφοντας στην Ιερουσαλήμ, θα δει την γυναίκα του Άννα να τον περιμένει στη χρυσή πύλη.

Κεφάλαιο 3: Ο άγγελος επισκέπτεται την Άννα όπου τις λέει τα ίδια πράγματα που είπε και στον Ιωακείμ και το σημάδι της χρυσής πύλης για την αλήθεια των λόγων του. Το κεφάλαιο αυτό τελειώνει με την σύλληψη, την γέννηση και την ονομασία της Παναγίας σε Μαρία, όπως είχε πει ο άγγελος.

Κεφάλαιο 4: Περιγράφει την αφιέρωση της Παναγίας στο Ναό, σε ηλικία τριών (3) ετών και πως προκαλεί τον θαυμασμό των παρισταμένων, αφού μπορεί και ανεβαίνει τη σκάλα του Ναού χωρίς βοήθεια.

Κεφάλαιο 5: Μιλάει για τη ζωή της Παναγίας στο Ναό, όπου δέχονταν επισκέπτες από το Θεό και συνομιλούσε με τους αγγέλους. Όταν φτάνει σε ηλικία 14 ετών –σύμφωνα με το έθιμο – έπρεπε να παντρευτεί. Και ενώ οι άλλες παρθένες του Ναού πηγαίνουν να εκτελέσουν την εντολή αυτή, η Μαρία αρνείται, επειδή είχε αφιερωθεί στο Κύριο και είχε ορκιστεί να παραμείνει αγνή. Ο αρχιερέας μη μπορώντας να κάνει διαφορετικά, αποφασίζει μαζί με άλλα σπουδαία άτομα να προσευχηθούν στον Κύριο για λύση του προβλήματος. Τότε ακούγεται μια φωνή από την κιβωτό της Διαθήκης που έλεγε, πως σύμφωνα με την προφητεία του Ησαΐα «θέλει εξέλθει ράβδος εκ του κορμού του Ιεσσαί», πρέπει όλοι οι άνδρες που ήταν σε ηλικία γάμου, να φέρουν τους κλάδους τους στο βωμό. Από όποιου τον κλάδο άνθιζε μπουμπούκι και καθόταν πάνω του το Άγιο Πνεύμα με μορφή περιστεριού, αυτόν έπρεπε να μνηστευθεί η Μαρία.

Κεφάλαιο 6: Το περιστέρι τελικά κάθεται στον κλάδο κάποιου Ιωσήφ, από την γενιά του Δαβίδ, άντρα προχωρημένης ηλικίας, αν και ο ίδιος είχε αποφύγει να παρουσιάσει τον κλάδο του. Και ο μεν Ιωσήφ επιστρέφει στην Βηθλεέμ να τακτοποιήσει τα του γάμου, η δε Μαρία στο σπίτι των γονιών της με επτά παρθένες να την υπηρετούν.

Κεφάλαιο 7: Το κεφάλαιο αυτό, είναι όμοιο με το κεφάλαιο 1, στίχοι 26 – 38 από το κατά Λουκά ευαγγέλιο που περιγράφει τον ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Στο μόνο που διαφέρει, είναι στα λόγια της στιχομυθίας μεταξύ της Παναγίας και του αγγέλου Γαβριήλ, το πώς δηλαδή είναι δυνατόν να μείνει έγκυος χωρίς να έχει γνωρίσει άντρα.

Κεφάλαιο 8: Ομοίως και το τελευταίο κεφάλαιο είναι παρόμοιο με το κεφάλαιο 1, στίχοι 18 – 25 από το κατά Ματθαίο ευαγγέλιο που περιγράφει την επέμβαση του αγγέλου στον ύπνο του Ιωσήφ, να μην διώξει την Παναγία επειδή την βρήκε έγκυο. Στο μόνο που διαφοροποιείται είναι, πως παντρεύεται την Παναγία κατόπιν εντολής του αγγέλου, γεγονός που δεν περιγράφουν ποτέ τα κανονικά αφού ο Ιωσήφ αναφέρεται πάντα, ως μνήστωρ δηλ. αρραβωνιαστικός της Παναγίας.

Ο επίλογος του απόκρυφου Ευαγγελίου της Γέννησης της Μαρίας, είναι και μια ομολογία περί της μη γνησιότητάς του. Γράφει συγκεκριμένα:

«Και γέννησε το γιο της, όπως διδάσκουν οι άγιοι Ευαγγελιστές, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, ο οποίος με τον Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα ζει και βασιλεύει αιώνια».

Το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου

Ένα από τα πιο αγαπημένα απόκρυφα Ευαγγέλια του Χριστιανικού κόσμου. Αποδίδεται στον Ιάκωβο τον αδελφόθεο, και πολλά στοιχεία του εισήλθαν στην παράδοση της Εκκλησίας, η οποία όμως πάντοτε το απέρριπτε. Διακρίνεται για την περισσή αφέλεια του περιεχομένου του και την έλλειψη θεολογικού βάθους που διακρίνει τα κανονικά Ευαγγέλια. Για τον συγγραφέα και το χρόνο συγγραφής ισχύουν, ότι έχουμε αναφέρει πιο πάνω για το Ευαγγέλιο της Γέννησης της Μαρίας. Χωρίζεται σε δεκαπέντε (15) κεφάλαια.

Κεφάλαιο 1: Είναι παρόμοιο με το αντίστοιχο κεφάλαιο του Ευαγγελίου της Γέννησης της Μαρίας. Διαφοροποιείται σε κάποια σημεία, όπως στο όνομα του αρχιερέα που ονομάζεται εδώ Ρουβήν, στο ψάξιμο του Ιωακείμ των ληξιαρχείων των δώδεκα φυλών, αν είναι ο μοναδικός άνθρωπος χωρίς απογόνους και την νηστεία στην οποία επιδίδεται για σαράντα μέρες και νύχτες, ευρισκόμενος στην ερημιά.

Κεφάλαιο 2: Στιχομυθία μεταξύ της μητέρας της Παναγίας Άννας και της υπηρέτριάς της Ιουδήθ, για την στειρότητά της, που όπως είπαμε θεωρούνταν κατάρα από το Θεό. Προσευχή της Άννας στο Θεό – ευρισκομένης στο κήπο της – για λύση της στειρότητά της.

Κεφάλαιο 3: Θρήνος της Άννας υπό μορφή ποιήματος για την στειρότητά της.

Κεφάλαιο 4: Παρόμοιο περιεχόμενο, με το κεφάλαιο 2, από το Ευαγγέλιο της Γέννησης της Μαρίας.

Κεφάλαιο 5: Ο Ιωακείμ πηγαίνει στο Ναό για να δώσει τις προσφορές του και κοιτάζει να δει αν έχει αμαρτίες, στην ταινία που φοράει στο μέτωπό του ο αρχιερέας. Διαπιστώνει πως έχει την εύνοια του Κυρίου γιατί η ταινία είναι καθαρή. Γέννηση της Παναγίας στους εννιά μήνες και ονομασία αυτής ως Μαρίας.

Κεφάλαιο 6: Τοποθέτηση της Μαρίας σε δωμάτιο ως χώρου ιερού, στο οποίο δεν επιτρέπονταν να την αγγίζει τίποτα ακάθαρτο και κλήση αγνών κορασίδων για να την προφυλάσσουν. Με την συμπλήρωση ενός έτους της Μαρίας διοργάνωση γιορτής από τον Ιωακείμ και παράδοσή της στους ιερείς για να την ευλογήσουν. Τραγούδι ευχαριστίας από την Άννα προς τον Θεό, που πήρε την ντροπή της ατεκνίας της.

Κεφάλαιο 7: Διχογνωμία Ιωακείμ και Άννας αν πρέπει να παραδοθεί στο Ναό σε ηλικία δύο ή τριών ετών. Τελικά παραδίδεται σε ηλικία τριών ετών όπου την υποδέχεται ο αρχιερέας και την ευλογεί και εκδήλωση αγάπης προς το πρόσωπό της από όλους τις Ισραηλίτες.

Κεφάλαιο 8: Παρόμοιο με το κεφάλαιο 5, από το Ευαγγέλιο της Γέννησης της Μαρίας. Διαφοροποιείται στα σημεία για την ηλικία τη Παναγίας που εδώ είναι τα 12 και όχι τα 14. Αντί για κλάδους οι υποψήφιοι μνηστήρες κρατούν ραβδιά και κατ’ αρχήν άρνηση του Ιωσήφ – παρά την επιλογή του από το Άγιο Πνεύμα – να μνηστευθεί την Παναγία φοβούμενος την γελοιοποίησή του, επειδή ήτο προχωρημένης ηλικίας και είχε παιδιά. Μετά την παρέμβαση του αρχιερέα παίρνει τη Μαρία σπίτι του.

Κεφάλαιο 9: Αναφέρεται στον ευαγγελισμό της Θεοτόκου με αρκετές διαφοροποιήσεις και από τα κανονικά Ευαγγέλια αλλά και από το Ευαγγέλιο της Γέννησης της Μαρίας. Τον χαιρετισμό του αγγέλου – τον οποίο δεν βλέπει – «Χαίρε Κεχαριτωμένη», τον ακούει στο Ναό, όπου έχει πάει μαζί με άλλες έξι παρθένες για να υφάνουν επτά διαφορετικού χρώματος κλωστές, με τις οποίες θα δημιουργούσαν το καινούργιο πέπλο του παραπετάσματος. Γυρνώντας φοβισμένη σπίτι της, της εμφανίζεται ο άγγελος και επακολουθεί μετά η γνωστή στιχομυθία, το πώς δηλαδή είναι δυνατόν να μείνει έγκυος χωρίς να έχει γνωρίσει άντρα. Είναι πλέον σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών.

Κεφάλαιο 10: Περιγράφει την επιστροφή του Ιωσήφ, ο οποίος έλειπε για μήνες λόγω της δουλειάς του και την έκπληξή του για την εγκυμοσύνη της Μαρίας. Ακολουθεί διάλογος μεταξύ τους, με τον Ιωσήφ να διαμαρτύρεται για τον ευτελισμό του και με την Μαρία να ορκίζεται για την αθωότητά της. Ακολουθεί το δίλλημα του Ιωσήφ, αν πρέπει να συγκαλύψει αυτό το γεγονός ή να την παραδώσει να τιμωρηθεί. Η παρέμβαση του αγγέλου στον ύπνο του, ξεκαθαρίζει τα πράγματα.

Κεφάλαιο 11: Επίσκεψη του γραμματέα Άννα στο σπίτι του Ιωσήφ, όπου διαπιστώνει την εγκυμοσύνη της Μαρίας. Ανακοίνωση της παρανομίας αυτής στον αρχιερέα του Ναού και κλήση και των δύο σε δίκη. Και οι δύο παρά τις βαριές κατηγορίες που τους απευθύνονται, ορκίζονται για την αθωότητά τους. Τότε αποφασίζεται να υποβληθεί ο Ιωσήφ στη δοκιμασία του πικρού νερού, δηλαδή να πιεί δηλητήριο. Όταν βλέπουν παρά την πόση του δηλητηρίου πως δεν παθαίνει απολύτως τίποτα, τους αθωώνουν και τους στέλνουν σπίτι τους.

Κεφάλαιο 12: Η αναχώρηση του Ιωσήφ και της Μαρίας για την Βηθλεέμ. Παίρνει μαζί του και τον γιο του Σίμωνα. Σταματούν στην ύπαιθρο γιατί πλέον η Μαρία έχει έρθει η ώρα της να γεννήσει. Βρίσκουν μια σπηλιά και μπαίνουν μέσα.

Κεφάλαιο 13: Το κεφάλαιο αυτό ξεκινάει με αντίφαση. Ενώ στο κεφάλαιο 12, γράφει πως πήρε μόνο τον Σίμωνα, εδώ γράφει πως αφήνει τη Μαρία στους γιους του για να βρει μαμμή. Μεγάλο μέρος του κεφαλαίου αυτού αφιερώνεται στην διήγηση του ίδιου του Ιωσήφ, πως βγαίνοντας από την σπηλιά διαπιστώνει πως έχει σταματήσει ο χρόνος, αφού βλέπει την φύση, τα ζώα, τα πουλιά και τους ανθρώπους να έχουν ακινητοποιηθεί. Βρίσκει μια μαμμή, αλλά όταν φτάνουν στη σπηλιά, βλέπουν την Παναγία να θηλάζει το μικρό Ιησού. Εμφάνιση φωτεινής νεφέλης που δεν αντέχουν να την αντικρίσουν. Διήγηση της μαμμής των γεγονότων σε κάποια Σαλώμη και δυσπιστία αυτής, πως παρέμεινε παρθένος κάποια που γέννησε. Κατόπιν προτροπής της μαμμής η Παναγία αποκαλύπτεται και τότε η Σαλώμη βάζει το δάχτυλό της στη «φύση» της Παναγίας, όπου διαπιστώνει πως όντως είναι παρθένος. Παράλυση του χεριού της Σαλώμης και προσευχή στο Θεό για την ίασή της. Εμφανίζεται τότε Άγγελος Κυρίου που την παροτρύνει να σηκώσει τον μικρό Ιησού στα χέρια της. Γεμάτη χαρά, κάνει ότι της λέει ο άγγελος με αποτέλεσμα την ίασή της.

Κεφάλαιο 14: Περιέχει την προσκύνηση των μάγων. Δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο άξιο αναφοράς, αφού είναι παρόμοιο με την αντίστοιχη διήγηση των κανονικών Ευαγγελίων.

Κεφάλαιο 15: Αναφέρεται στη σφαγή των νηπίων από τον Ηρώδη. Διαφοροποιείται στα εξής. Ο Ιωσήφ και η Μαρία δεν φεύγουν για την Αίγυπτο, αλλά η Μαρία τυλίγει τον μικρό Ιησού σε φασκιές και τον βάζει στη φάτνη του πανδοχείου. Η Ελισάβετ η μητέρα του Ιωάννη του Προδρόμου, ανεβαίνει στα βουνά για να κρύψει τον μικρό Ιωάννη. Κατόπιν προσευχής της ανοίγει το βουνό για να τους δεχτεί και Άγγελος Κυρίου στέλνεται για να τους προστατέψει. Ο Ηρώδης στέλνει τους υπηρέτες του στον πατέρα του Ιωάννη, Ζαχαρία για να του ομολογήσει που είναι κρυμμένος ο γιος του. Επειδή αυτός αρνείται δολοφονείται στον Ναό. Την θέση του παίρνει ο δίκαιος Συμεών, ο οποίος σε λίγο καιρό θα είναι αυτός που θα πάρει τον μικρό Ιησού στην αγκαλιά του, κατά την Υπαπαντή του.

Το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου κλείνει με την αναφορά – ομολογία του Ιακώβου πως είναι αυτός που έγραψε το παραπάνω Ευαγγέλιο, την περίοδο των ταραχών στην Ιερουσαλήμ, ευρισκόμενος σε ερημικό μέρος, μέχρι το θάνατο του Ηρώδη. Και ευχαριστεί το Θεό που του έδωσε τη γνώση για να το γράψει.

Πληροφορίες για την ζωή της Παναγίας υπάρχουν και στο Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Χριστού. Είναι όμως αιρετικό κείμενο, της αίρεσης του Γνωστικού Χριστιανισμού. Εκτός αυτού είναι υπερβολικά αφελές και παιδαριώδες. Αναφέρει π.χ. πως ο Χριστός κατόπιν προτροπής της Παναγίας, έκανε κάποιον πάλι άνθρωπο, επειδή μια μάγισσα τον είχε μεταμορφώσει σε μουλάρι!! ή έφτιαξε κάτι πουλιά με λάσπη και τα ζωντάνεψε για να πετάξουν και άλλα τέτοια αφελή. Επιπλέον είναι αρκετά μεγάλο, οπότε θα απέβαινε αρνητικό για την οικονομία του άρθρο μας, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνει τον τυχόν υποψήφιο αναγνώστη. Πιθανόν να αποτελέσει υλικό για αυτοτελές άρθρο μας στο μέλλον.

Βιβλιογραφία

Απόκρυφα κείμενα της Καινής Διαθήκης, Τόμος Α΄, εκδόσεις Πύρινος Κόσμος

Στυλιανός Παπαδόπουλος: Πατρολογία, Τόμος Α΄

Πηγή: http://www.lamiablogs.gr/