Τα μυστικά και τα μυστήρια της “παλαιάς Ορθοδοξίας”

Εγκατέλειψαν τη Ρωσία τον 17ο αιώνα, ευρισκόμενοι υπό διωγμό, απέκλεισαν εαυτούς από όλα τα μυστήρια, ίδρυσαν πολλές εκκλησίες, και αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη του ρωσικού καπιταλισμού στις αρχές του 20ου αιώνα. Πρόκειται για τους αρνητές των εκκλησιαστικών νεωτερισμών, τους “παλαιόπιστους”, που επιβιώνουν έως σήμερα.

Στην Μπουριάτια – μια περιοχή της Ρωσικής Ομοσπονδίας που απλώνεται στις όχθες της Βαϊκάλης, οι κάτοικοι μιλούν μια γλώσσα συγγενή προς τη μογγολική και πιστεύουν στον Βούδα. Υπάρχουν όμως εκεί και ρωσικά χωριά, και αν βρεθείτε σ’ ένα απ’ αυτά μια μέρα γιορτινή, θα δείτε γυναίκες ντυμένες με κεντημένα σαραφάνια, που ενδέχεται να έχουν ηλικία διακοσίων ετών. Ήδη, πριν μπείτε στο χωριό θα παρατηρήσετε την μεταβολή στο τοπίο, όπου, αντί για βοσκοτόπια και άγρια χωράφια, υπάρχουν καλλιέργειες σιταριού.

Το Σχίσμα στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησιά ήρθε ως συνέπεια της απόφασης του Πατριάρχη Νίκωνα να προσαρμόσει την θεία λειτουργία στα παλαιά βυζαντινά πρότυπα, να βελτιώσει την παιδεία των κληρικών, να ακυρώσει τις από στήθους τελετουργίες που είχαν χάσει το νόημά τους, να ξαναδώσει δύναμη στην προσευχή. Προς τον 17ο αιώνα, η Ρωσία είχε την Ορθοδοξία ως επίσημη θρησκεία της ήδη για έξι αιώνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου, στα εκκλησιατικά βιβλία παρείσφρησαν άφθονα λάθη των αντιγραφέων. Δεν ήταν όλοι οι ιερείς εγγράμματοι, με κατανόηση των κειμένων.

Ελληνικά πρότυπα και Σχίσμα

Η μεταρρύθμιση της Εκκλησίας ήταν αναγκαία, όμως με την αδιάλλακτη στάση που επέδειξε ο Νίκων κατά τη θέσπισή της, προκάλεσε το Σχίσμα. Πολλοί ιερείς και απλοί άνθρωποι δεν αντιλήφθηκαν τις καινοτομίες. Για ποιο λόγο δηλαδή η Ρωσία, που επέζησε από τις εισβολές των Τατάρων και των Πολωνών, μέσα σε στερήσεις και βάσανα, έπρεπε να υιοθετήσει την ελληνική γραμματεία, λαμβάνοντας υπόψιν ότι η ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία βρισκόταν εκείνη τη στιγμή υπό το ζυγό των Τούρκων σουλτάνων; Οι διαφωνούντες, λοιπόν, έγιναν παλαιόπιστοι.

Όπως συμβαίνει συχνά σε θρησκευτικούς πολέμους, οι διαφορές στις θέσεις των αντιπάλων είναι έντονες και φαίνονται ακατανόητες. Να κάνει κανείς τον σταυρό με τα δύο δάχτυλα ή με τα τρία; Να γράφει “Ισούς” ή “Ιησούς”; Μόνο λίγα γράμματα άλλαξαν στο Σύμβολο της Πίστεως, αλλά για χάρη τους ο λαός ήταν έτοιμος να εγκαταλείψει την χώρα, να υποστεί βασανισμούς, να πέσει στην πυρά. Ο σχισματικός ήταν και ποινικά κολάσιμος. Ο καταδότης καρπώνονταν την περιουσία του καταδικασμένου.

Χωρίς ιερείς

Εκτός από τους διωγμούς, οι παλαιόπιστοι διασπάστηκαν και εσωτερικά. Το βασικό ερώτημα ήταν “πού να βρεθούν  παπάδες;” Ένας Ορθόδοξος ιερέας έπρεπε να είναι χρισμένος και τοποθετημένος σε μια ιεραρχία με κορυφαίο τον επίσκοπο ή κάποιο άλλο πνευματικό πρόσωπο. Παλαιόπιστοι επίσκοποι δεν υπήρχαν για πολλά χρόνια, οπότε δεν υπήρχε κανένας να ορίσει κάποιον ιερέα. Μια ομάδα παλαιοπίστων έλυσε το ζήτημα  αρνούμενη τους ιερείς (οι λεγόμενοι “μπεσποπόβτσι”). Άλλοι υπόκειντο σε ιερείς που χειροτονήθηκαν από  επισκόπους  της μεταρρύθμισης. Πολλοί απ’ αυτούς τους ιερείς προσχώρησαν στους παλαιόπιστους. Αργότερα σχηματίστηκαν ιεραρχίες παλαιοπίστων.

Εκείνοι που δεν είχαν καθόλου ιερείς, διασπάστηκαν με βάση διάφορες αρχών. Όπως, για παράδειγμα, τα εκκλησιαστικά μυστήρια. Αν δεν υπάρχουν ιερείς, κανείς δεν μπορεί να τελέσει βαπτίσεις, μνημόσυνα, γάμους. Σε κάποιες από τις λατρευτικές εκδοχές, αυτά τα καθήκοντα τα αναλάμβαναν σεβάσμιοι πολίτες, όπως σε προτεσταντικές αιρέσεις. Άλλοι απλώς αρνήθηκαν να τελέσουν κάποια μυστήρια, όπως το μυστήριο του γάμου. Αυτό σημαίνει ότι αρνήθηκαν να παντρεύονται και να κάνουν παιδιά. Πώς να τεκνοποιήσεις εν αμαρτίαις; Εντούτοις αυτές οι ομάδες επιβιώνουν για αιώνες, και αυτό γεννά αμφιβολίες ως προς την προσήλωσή τους στις αρχές τους.