18 Ιουνίου 2015

Την ερχόμενη Κυριακή, μεθεπόμενη της Πεντηκοστής, η Εκκλησία μας τιμά μία σπουδαία χορεία Αγίων: Τους Νεομάρτυρες, τους μαρτυρήσαντες δηλαδή μετά την Άλωση της Κωνστντινούπολης. Μεγάλη η σημασία της Σύναξης των Νεομαρτύρων για την πίστη των Χριστιανών. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τα χρόνια που έδωσαν τη μαρτυρία τους για αυτήν. Χρόνια βαριά, σκοτεινά, με ένα ολόκληρο Γένος σε σκλαβιά και υποδούλωση. Με αμέτρητες θλίψεις των χριστιανών, με την καταπίεση αφόρητη πάνω τους. Εξευτελισμοί, ταπείνωση, αμάθεια, βαριά φορολογία, ένας ολόκληρος κόσμος να μην μπορεί να ανασάνει από τα δεινά της καθημερινότητας. Και από την άλλη, η προσχώρηση στις τάξεις της θρησκείας του δυνάστη να παρουσιάζεται σαν ευκαιρία, που μπορεί ο ραγιάς να αδράξει οποιαδήποτε στιγμή. Να αλλαξοπιστήσει δηλαδή και να αλλάξει και τη ζωή ...

Η ευρύτατη έννοια του όρου «ανθρωπισμός» έχει επικρατήσει να χρησιμοποιείται –συνοδευόμενη μάλιστα από τον προσδιορισμό «θρησκευτικός»– για να περιγράψει την πνευματική αφύπνιση που σημειώθηκε στην ελληνική επικράτεια κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, με τα συνακόλουθα εκπαιδευτικά, μορφωτικά κ.α. «επιτεύγματά» της. Θεωρείται μάλιστα ότι το πνευματικό αυτό φαινόμενο προηγήθηκε του νεοελληνικού Διαφωτισμού, μιας άλλης παιδευτικής «κίνησης» με επίσης ιδιαίτερα γνωρίσματα. Τα χαρακτηριστικά του «θρησκευτικού ανθρωπισμού» γίνεται προσπάθεια να καταγραφούν αδρομερώς στην παρούσα εργασία, αν και είναι κοινή διαπίστωση ότι η πνευματική αυτή έκφανση συνδέεται με το καθημερινό βίωμα των ανθρώπων, με την ανάγκη επιβίωσής τους, και δεν υπήρξε συνειδητή και στοχευμένη προσπάθεια. Προηγουμένως είναι αναγκαίο να γίνει μία σύντομη ιστορική παρουσίαση του όρου «ανθρωπισμός» γενικά, αλλά και σε αντιδιαστολή με τον «θρησκευτικό» ...

Έχω την εντύπωση πως υπάρχει μία καχυποψία στον εκκλησιαστικό χώρο από μέρους θεολόγων απέναντι στη φιλοσοφική σκέψη. Συνήθως αντιμετωπίζουν αρνητικά το ρόλο της φιλοσοφίας στη θεολογική σκέψη. Για ποιο λόγο πιστεύετε πως παρατηρείται κάτι τέτοιο; Η θεολογία κινδυνεύει από τη φιλοσοφία; Νομίζω πως η καχυποψία αυτή είναι πολύ πρόσφατο φαινόμενο και μάλλον δηλωτικό μιας διανοητικής τεμπελιάς. Μόλις είπα πως οι Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας τίμησαν τον όρο φιλοσοφία δίνοντάς του ένα νέο νόημα, αυτό της κατά Χριστόν ζωής. Υπάρχει, ίσως, η λανθασμένη εντύπωση πως ο όρος θεολογία είναι περισσότερο Χριστιανικός απ᾽ ό,τι αυτός της φιλοσοφίας. Ο Αριστοτέλης, όμως, τα βιβλία των Μεταφυσικών του δεν τα γνωρίζει με αυτόν τον τίτλο, αλλά ως πρώτη φιλοσοφία ή θεολογία. Αυτό που σήμερα ονομάζεται μεταφυσική ...